Dat betoogde prof. dr. C. van der Kooi vrijdag tijdens zijn afscheid als hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Prof. Van der Kooi stond in zijn „theologisch reisverslag” stil bij de manier waarop de Zwitserse theoloog Karl Barth in de kerk de kwestie van de geloofsverantwoording op zijn kop zette. Van Barth leerde hij dat mensen de ladder niet op hoeven om tot God te komen. „Hij is niet ver, Hij is naar ons toe gekomen. Wie God is, moet afgelezen worden aan de geschiedenis van Israël en Jezus Christus.” Daar ligt volgens prof. Van der Kooi de cruciale kenbron voor de kerk. „In het Woord, in de toezegging van belofte, is God tegenwoordig, zonder dat je Hem daarmee in de vingers krijgt. Maar om de Bijbelse noties te leren kennen, moet je naar de kerk.”

Prof. Van der Kooi trof op de bijeenkomsten van de Charismatische Werkgemeenschap Nederland een „uitnodigende gemeenschap zonder oordeel of dwang” aan. Hij ontmoette daar geen theologie van de verborgenheid of afwezigheid van God, zoals lange tijd in de mode was in kerk en theologie, maar van verwachting van Zijn tegenwoordigheid. Het betekende voor prof. Van der Kooi een wending naar een brede visie op de theologie van de Geest.

De geschiedenis gaat nog door, ook na Christus, na kruis en opstanding, aldus Van der Kooi. En daarom is de Geest gezonden, als de macht van het Koninkrijk, om mensen erbij te betrekken. Wat nodig is, is onderscheiding der geesten. „Het is immers niet alleen het werk van de Heilige Geest dat we zien gebeuren. Er kunnen andere geesten zijn die beslag leggen op ons en de cultuur waarvan we deel van uitmaken. Goede theologie is daarom nodig.”

Geestelijk peil

Voorafgaand aan de afscheidsoratie was er een minisymposium over de plaats van de theologie in kerk, academie en samenleving. Dr. Arjan Plaisier, missionair predikant voor de Protestantse Kerk in Nederland te Apeldoorn en docent spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit, constateerde dat het niet gemakkelijk is om te zeggen of het geestelijk peil in de kerk laag of hoog staat.

Hij constateerde een laag peil waar het christendom als „een grootste gemene deler” of „een kleinste gemene veelvoud” wordt gezien. „Waar veel wordt gesproken over de breedte van de kerk maar nooit over de diepte, laat staan over de hoogte. Het peil staat ook laag wanneer we veel over de aantrekkelijkheid van de kerk spreken, maar ons weinig bekommeren om haar heiligheid. En het staat laag als we veel praten en vergaderen en weinig knielen.”

Toch ziet dr. Plaisier een aantal tekenen die hem hoopvol stemmen, zoals het opkomen van oude en nieuwe vormen van geestelijk leven en geestelijke praktijken. Hij sprak de hoop uit dat het in de kerk weer zal gaan om de ziel, om bezieling. „Het is treurig dat mensen in hun zoektocht naar spiritualiteit verre reizen maken, terwijl het kerkje op de hoek wordt gesloopt. Wordt het gesloopt omdat het daar niet meer over de ziel ging? Wij hebben Christus veruitwendigd en weggezet, terwijl Hij klopt aan de deur en binnengelaten wil worden. De ziel schreeuwt zonder dat ze het weet om Christus, want niets gaat dieper en niets vult de ruimte van de ziel meer dan Zijn Naam.”

Neocalvinisme

Dr. James Bratt, oud-hoogleraar kerkgeschiedenis aan het Calvin College (VS), bepleitte een actualisering van Kuypers neocalvinisme. Maar niet in zin van Amerikaanse evangelicalen die prat gaan op hun ”born again-zijn” en Donald Trump steunen, „de meest flagrante heiden die ooit het Witte Huis heeft bewoond.”

Het neocalvinisme is volgens hem altijd „een radicalisme van het midden” geweest, dat zich tegenwoordig beweegt tussen politiek links en rechts. „In de eeuwige strijd in het calvinisme tussen gezag en vrijheid, is het nu het uur van de vrijheid: vrijheid van het militairisme, de markt en de technologie. Het is het uur van de Heilige Geest, het thema waarmee prof. Van der Kooi zijn formele academische carrière afsluit.”