Rusland heeft de afgelopen jaren agressief gestreden voor de rechten van Russische minderheden in het buitenland, vooral als het ging om het ”beschermen” van de Russische taal. Zodra een land iets doet wat kan worden uitgelegd als het onderdrukken of marginaliseren van Russischsprekenden, reageert het Kremlin snel en in scherpe bewoordingen.

In oktober 2017, toen de regering van Letland het Lets als standaardonderwijstaal instelde, liet Sergey Zheleznyak, lid van de commissie internationale zaken van de Russische staatsdoema, zich zeer kritisch uit. „Het besluit om lesmateriaal in Letse scholen voor nationale minderheden voortaan in het Lets uit te brengen, is in strijd met het juridische raamwerk van de Europese Unie en komt overeen met linguïstische genocide”, stelde hij.

Drie maanden voor zijn furieuze verklaring had Rusland echter zelf de verplichte lessen in minderheidstalen op scholen in zijn eigen ”etnische republieken” afgeschaft. Dat gebeurde als onderdeel van een breed project om Rusland anders in te richten, weg van het relatief stabiele multiculturalisme dat Rusland decennialang kenmerkte. Gezien de Russische houding ten aanzien van de rechten van etnische Russen in het buitenland lijkt de druk die het Kremlin zet op zijn eigen minderheden thuis pure hypocrisie.

Grote transformatie

Sinds het aantreden van president Poetin is er sprake van een grote transformatie van Ruslands ”etnisch federalisme” (daarbij heeft een meerderheid van de etniciteiten territoriale autonomie). Inclusief de afschaffing van een van de laatste elementen van federalisme in Rusland, namelijk de status van minderheidstalen in etnische republieken als tweede officiële taal, met dezelfde status als het Russisch.

Het Kremlin volgt een steeds intensiever programma van homogenisering, waarbij de steun voor minderheidstalen geleidelijk verdwijnt en etnisch-regionale componenten teloorgaan. De Russische regering heeft inmiddels amendementen op een onderwijswet aangenomen die lessen in minderheidstalen in etnische republieken optioneel maken en ze beperken tot maximaal twee uur per week.

Tot de zomer van 2017 waren lessen in minderheidstalen verplicht op scholen in de meeste etnische regio’s van de Russische Federatie. Afhankelijk van de regio, varieerden die lessen van één uur per week op de basisschool tot een positie die gelijkwaardig was aan het Russisch.

In juli sprak Poetin voor de Raad voor Interetnische Relaties in Mari El, een Russische etnische republiek. Hij benadrukte dat de Russische taal „door niets vervangen kan worden” en dat les in etnische minderheidstalen optioneel zou worden, zodat niemand „gedwongen kan worden een taal te leren die niet zijn moedertaal is.” In september gaf Poetin opdracht om bij scholen in etnische republieken na te gaan of les in minderheidstalen vrijwillig of verplicht was.

De eerste controles vonden plaats in Basjkirostan en Tatarije. Inspecteurs constateerden dat minderheidstalen hier als verplichte lessen golden. Er werden vele docenten ontslagen.

Er ontstonden in diverse etnische regio’s protesten. In Basjkirostan kwamen zo’n 2000 mensen samen op het belangrijkste plein in de stad Ufa, ook al hadden de plaatselijke autoriteiten daarvoor geen toestemming verleend. De politie pakte diverse activisten op.

Tataarse activisten verzochten verschillende keren tevergeefs om toestemming voor een demonstratie in Kazan, de hoofdstad van Tatarije. Diverse activisten organiseerden daarom eenpersoonsprotesten, de enige manier waarop zonder toestemming van de autoriteiten gedemonstreerd mag worden. Toch werden enkele activisten opgepakt. Enkele pogingen in Tatarije en andere etnische republieken om tegen de Russische stappen tegen minderheidstalen te protesteren, werden voortijdig in de kiem gesmoord.

Onlineverzet

Vanwege de restricties op openbare protesten en de afstanden tussen de diverse etnische regio’s verenigden activisten uit heel Rusland zich online. Ze schrijven samen petities aan Poetin en wisselen ideeën uit. Aan dit onlineactivisme doen steeds meer etnische minderheden mee. In juni werd een officiële organisatie opgericht om multiculturalisme en federalisme te promoten, het Democratisch Congres van de Russische Volken.

Sommigen gebruiken hun minderheidstaal in de onlinecommunicatie. Dat is symbolisch bedoeld, maar ook om veiligheidsdiensten te omzeilen, waarvan wordt aangenomen dat die alleen in het Russisch werken.

De actie #StopLanguageGenocide, opgezet door Radik Musin en Ivan Pivovarov en gericht op alle minderheidstalen in de Russische Federatie, was bijzonder succesvol.

In een land dat zo uitgestrekt is als Rusland is van bovenaf opgelegde assimilatie een slechte manier om een geest van nationale eenheid te stimuleren. Assimilatiebeleid stuit altijd op weerstand of verankert die zelfs. In dit geval is het gevolg een reeks initiatieven gericht tegen de regeringsplannen. Het lijkt erop dat de pogingen van Rusland om het land van oost tot west te homogeniseren de regionale identiteiten die het wil marginaliseren juist versterken.

De auteur is onderzoeker aan Durham University. Bron: IPS.