Een beer dommelt

Egels, vleermuizen en hamsters gaan in een diepe winterslaap. Hun lichaamstemperatuur daalt richting het vriespunt. Stofwisseling, ademhaling en bloedsomloop worden tot een minimum beperkt. Dit is dé manier om de koude winter door te komen. Als je een hamster in zijn winterslaap wakker maakt, heeft het beest tijd nodig om actief te worden.

Dat is bij een beer totaal anders. Wek je die, dan is hij vrijwel meteen klaarwakker, actief en dus gevaarlijk. Dat komt doordat de lichaamstemperatuur van beren in de winter vrij constant blijft: ongeveer 33 graden Celsius bij een zwarte beer. Zijn hart klopt wel iets trager en ook de spijsvertering is een kwart minder actief dan normaal, maar een echte winterslaap houdt het beest niet. Het is eerder dommelen.

Mug met speurneus

„Doe het licht uit, anders komen de muggen erop af!” Welke ouder heeft dit afgelopen zomer niet tegen zijn kind gezegd?

Laat het licht gerust aan, want het verhaal klopt niet. Ook het vertelsel dat muggen mensen met zoet bloed als slachtoffer uitkiezen, is een verzinsel.

Waar muggen op afkomen, is de geur die mensen uitstoten via mond en huid. Iemand die veel tonijn, linzen en soja eet, heeft isoleucine in zijn bloed. Daar houden muggen van omdat het goed is voor de rijping van hun eitjes. Want dat is waar de vrouwtjesmug bloed voor gebruikt.

Luizen springen niet

Luizenzakken en -capes, gooi ze maar in de prullenbak want ze helpen niet tegen de verspreiding van luizen. De enige manier waarop de kriebelende beestjes van het ene naar het andere kind overstappen, is als de hoofden elkaar raken. Luizen kunnen niet springen, maar wel snel lopen. Dus als kinderen elkaar tijdens het spelen een paar seconden met hun hoofden raken, kan het kwaad al geschied zijn. Dat kan ook gebeuren als bijvoorbeeld mensen samen een selfie maken. Wees dus gewaarschuwd.

Oceanen zorgen voor zuurstof

Oceanen, en niet regenwouden, zijn de longen van de aarde. Vaak is de gedachte: tropische bossen leveren een fors deel van de zuurstof die de mens nodig heeft. Helaas, die zuurstof wordt onmiddellijk weer gebruikt voor het afbreken van gevallen bladeren, afgestorven bomen en ander dood materiaal. Door ontbossing stoot het regenwoud inmiddels zelfs meer CO2 uit dan zuurstof.

Hoe krijgt de mens dan wel frisse lucht? Zeker de helft komt uit oceanen. Die zitten bomvol microscopisch kleine plantjes en eencelligen die massaal zuurstof de atmosfeer in pompen via fotosynthese.

Hersenen van vis reageren op de haak

„Hij voelt er niets van hoor.” Elke sportvisser zal dat vertellen zodra een voorbijganger medelijdend naar de haak in een vissenbek kijkt. O ja? Er zijn steeds meer bewijzen dat vissen wel degelijk iets voelen als ze aan de haak spartelen. Onderzoekers die het brein van de beesten bekijken, zien dat een bepaald hersengedeelte actief wordt na weefselschade door bijvoorbeeld een vishaak. Dat is precies het gebied in de hersenen dat vergelijkbaar is met de menselijke hersendelen waar de verwerking van pijn plaatsvindt. Ook bij amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren heeft hier de pijnwaarneming plaats. Dus hoewel je aan de buitenkant misschien niets ziet of hoort, is het waarschijnlijk dat vissen wel degelijk pijn voelen als ze gevangen worden.

Suiker maakt kids niet druk

Geef kinderen niet te veel snoep, want van suiker worden ze druk. Dat advies krijgen ouders en leerkrachten nogal eens. Al die suiker is inderdaad niet gezond voor de kinderen en hun tanden, maar druk worden ze er niet van. Dat is gemakkelijk te testen. Geef de helft van een groep kinderen snoepjes met suiker en de andere helft suikervrij snoep, en kijk of er verschil in gedrag ontstaat. Niet dus.

Grappig feitje: als ouders dénken dat hun kind bergen suiker heeft verorberd, vinden ze hun kind sneller druk. Terwijl dat kind geen snoepje heeft aangeraakt.

Wurgslang wurgt niet

Wurgen is iets of iemand door het dichtknijpen van de keel doen sterven, zo vertelt de Dikke Van Dale. Wurgslangen zullen hun slachtoffers op dezelfde manier laten stikken, is de begrijpelijke gedachte. Toch is de waarheid anders. Wurgslangen leggen namelijk niet de ademhaling van hun slachtoffers stil, maar de bloedsomloop: ze knijpen de bloedvaten letterlijk dicht. De bloeddruk in de slagaders daalt, organen krijgen geen bloed en dus geen zuurstof meer. Uiteindelijk komt ook het hart in de problemen, doordat bloed niet weggepompt kan worden. Het stoppen van de hartslag is voor de slang uiteindelijk het signaal om zijn greep te verslappen. Deze techniek kost meer spierkracht dan verstikking, maar het slachtoffer is wel veel sneller dood.

Week van de Biologie

De titel van het boek ”Plassen over kwallenbeten” is afgeleid van de misvatting dat urineren over een kwallenbeet zou helpen tegen de pijn. Het boek verschijnt ter gelegenheid van de Week van de Biologie (1 tot 7 oktober). Het Nederlands Instituut voor Biologie organiseert onder meer openbare lessen, symposia, lezingen en excursies.

weekvandebiologie.nl

Plassen over kwallenbeten. Biologische lariekoek ontleed, Maartje Kouwen, Steijn van Schie en Koen Moons; uitg. Nederlands Instituut voor Biologie, Utrecht, 2018; ISBN 978 90 8167 6021; 128 blz.; € 9,90.