De Oosters-Orthodoxe Kerk bestaat uit een verzameling van kerken die vaak samenvallen met de landsgrenzen van een staat. Elke kerk heeft een eigen patriarch, metropoliet of aartsbisschop. Bartholomeüs I, patriarch van Constantinopel, is formeel het hoofd van de Oosters-Orthodoxe Kerk. Hij heeft echter geen daadwerkelijk gezag over de andere patriarchen, maar is slechts de eerste onder zijn gelijken. Daarnaast zijn er zelfstandige orthodoxe kerken.

Moskou

In Oekraïne zijn inmiddels drie verschillende orthodoxe kerken. De oudste is de Oekraïens-Orthodoxe Kerk, die trouw is aan de Russisch-Orthodoxe Kerk. Gedurende de Sovjettijd was de kerk volledig afhankelijk van Moskou. Uit onvrede hierover stichtte de metropoliet van Kiev, Filaret, in 1992 de Oekraïens-Orthodoxe Kerk van Kiev – toen het land onafhankelijk werd van Rusland. De Russisch-Orthodoxe Kerk excommuniceerde Filaret toen hij patriarch werd. Het patriarchaat van de nieuwe kerk wordt buiten Oekraïne echter niet erkend, ook niet door het oecumenisch patriarchaat van Constantinopel.

Dan is er nog de Oekraïense Autocefale Orthodoxe Kerk, die in 1921 werd opgericht en ten tijde van de Sovjet-Unie zwaar werd verdrukt. Deze kerk wordt ook niet erkend door Constantinopel.

De laatste twee kerken bereiden nu echter eenwording voor. Daarbij vragen zij in een gezamenlijke brief aan de patriarch van Constantinopel om erkenning van het patriarchaat. Dan zou er dus in de Oosters-Orthodoxe Kerk officieel een nieuwe patriarch bijkomen.

De Russisch-Orthodoxe Kerk moet niets van dit verzoek hebben. Zij beschouwt de bemoeienis van Bartholomeüs met Oekraïne als een ongewenste invasie in het kerkelijk territorium van Moskou. Zij bestempelt de kerken als scheurmakers die met schuldbelijdenis terug moeten keren naar de kerk die trouw bleef aan Moskou.

Als Bartholomeüs positief op het verzoek ingaat, betekent dat een belangrijke symbolische overwinning voor Oekraïne en vooral voor de president, Porosjenko. Oekraïne krijgt dan een eigen nationale kerk, onafhankelijk van Moskou. Dat zou de oprichting van een onafhankelijke Oekraïense staat bekronen en de band van Rusland met Oekraïne verder laten verslappen. Het is niet voor niets dat het verzoek tot erkenning van het patriarchaat mede door het Oekraïense parlement is gedaan.

Woede

Dit verklaart ook de woede van het patriarchaat van Moskou, dat nauwe contacten onderhoudt met president Poetin. Rusland dreigt hierdoor opnieuw invloed op deze naaste buur te verliezen, die vier jaar geleden nog een Russisch gezinde regering had.

Porosjenko benadrukt wel dat erkenning „niet zal leiden tot het verbieden van andere kerken die in Oekraïne bestaan.” De Orthodoxe Kerk die het gezag van Moskou erkent, kan doorgaan met haar activiteiten. Wel is de verwachting dat veel mensen zullen overgaan naar de nieuwe Oekraïens-Orthodoxe Kerk, mocht Bartholomeüs haar patriarchaat erkennen.

Hoewel Porosjenko het laat voorkomen alsof Bartholomeüs zijn keuze al gemaakt heeft, is erkenning nog allerminst zeker. De Russisch-Orthodoxe Kerk heeft haar keuze al wel gemaakt, mocht het zover komen. Zij dreigt de banden met het patriarchaat van Constantinopel verbreken. Een schisma ligt op de loer.