Het had heel wat voeten in de aarde voordat de werkkamer van Hitler kon worden nagebouwd in een schuilbunker in Berlijn, die niets te maken heeft met de Führerbunker waar Hitler op 30 april 1945 zelfmoord pleegde. Maar hij kwam er: een tot in detail nagebouwde werkkamer van Hitler.

De werkkamer is te zien achter een glazen plaat. Foto’s mogen er niet gemaakt worden en alles in de tentoonstelling van Berlin Story Bunker is erop gericht te voorkomen dat dit een bedevaartsoord voor neonazi’s wordt. Wie het verhaal van de Tweede Wereldoorlog, dat in de diverse ruimten wordt verteld, op zich laat inwerken, zal overigens weinig behoefte hebben het naziverleden te verheerlijken. Het is een verhaal van dood en verderf, van macht en onderdrukking. Van haat tegen andersdenkenden en vooral tegen de Joden.

De persoonsverheerlijking van Hitler, die door zijn onderdanen overal met een gestrekte rechterarm werd begroet en heil werd toegewenst, was de opmaat naar een totalitair regime dat eerst Duitsland en later heel Europa in z’n verstikkende wurggreep kreeg. Uiteindelijk eindigde het in die werkkamer van Hitler, waar hij een einde aan zijn leven maakte. Een gruwelijke ontknoping.

Staande voor het glas waarachter de replica van de werkkamer te zien is, voel je de verschrikkingen die deze oorlog over de wereld bracht diep in je lichaam resoneren. Op de achtergrond klinkt het gezang en gejoel van de massa’s in de filmpjes die vertoond worden in de andere ruimten. Een brallende Hitler, een schreeuwende Goebbels. Ze kraaien, soms bijna letterlijk, victorie met hun verheerlijking van het Arische ras dat de inferieure kakkerlakken, zoals ze de Joden noemen, zal vernietigen.

Verbrand

Al lijkt het alsof Hitler eventjes zijn werkkamer heeft verlaten, de werkelijkheid is dat hij, samen met Eva Braun, zichzelf om het leven heeft gebracht toen hij wist dat de oorlog definitief verloren was. De immens versterkte Führerbunker trilde en beefde die dag onophoudelijk door de inslagen van Russische bommen. Het Rode Leger was Hitlers laatste schuilplaats tot op 500 meter genaderd toen zijn lichaam en dat van Eva Braun door Duitse soldaten werd verbrand in de tuin van de Rijkskanselarij.

Wat er vervolgens precies met hun resten gebeurde, bleef lang een mysterie. Talloze complotdenkers verspreidden het gerucht dat Hitler helemaal niet dood was, maar ontkomen naar een Zuid-Amerikaans land waar hij nog steeds in leven zou zijn. Onlangs werd echter duidelijk dat Franse onderzoekers in Rusland bewaarde gebitsresten van Hitler hebben onderzocht op DNA om definitief met deze geruchten af te rekenen. De Führer is echt dood. En het Joodse volk leeft. In een eigen staat die de naam Israël draagt. De tegenstelling tussen de plannen van Hitler en de ontwikkelingen rond de Joden maakt duidelijk dat Haman opnieuw het onderspit heeft moeten delven. Maar de nazimoordzucht kostte wel 6 miljoen Joden het leven.

Afvalbakken

Op de plaats waar in 1945 de Führerbunker vele meters onder de grond verscholen lag, is van het verleden niets meer te zien. Waar de lichamen van Hitler en Braun werden verbrand, is nu een parkeerterrein. Een simpel bord geeft uitleg over wat hier was en wat hier gebeurde. Het is de enige heenwijzing naar het verleden. Een monument zou nazibedevaartgangers kunnen aantrekken, dus daar zag de Berlijnse overheid nadrukkelijk van af.

Letterlijk één straat verderop is er wel een monument. Het veelbesproken Holocaustmonument met z’n betonnen blokken. Herinnering aan de zwartste bladzijde in het geschiedenisboek van Duitsland. Maar het feit dat dit monument er kwam en dat er op de plaats waar Hitler stierf alleen maar afvalbakken en geparkeerde auto’s staan, laat wel zien dat dit land het verleden in de ogen durft te kijken en niet schuwt ook nieuwe generaties duidelijk te maken wat er gebeurde.

Teufelsberg

In Berlijn ligt de geschiedenis soms letterlijk op straat, op heuvels en parkeerterreinen. Hier spreken de stenen, de gebouwen, over dat wat er was. Brede lanen en hoge zuilen, opgericht om Duitse heldendaden uit een ver verleden te gedenken, lijken voor wie de geschiedenis kent meer op parodieën dan op overwinningstekens. De Brandenburger Tor, waar Hitler zijn troepen onderdoor liet marcheren en die vervolgens, tijdens de Koude Oorlog, jaren in een soort niemandsland tussen West- en Oost-Berlijn stond, staat er weer glanzend bij. Maar ook dit bouwwerk is meer herinneringszuil dan monument.

De Teufelsberg, een 120 meter hoge heuvel aan de rand van de stad, is ook zo’n herinneringsteken. Hier werd door de geallieerden al het puin naartoe gebracht nadat Berlijn stukgeschoten en bevrijd was door de soldaten van het Rode Leger. Om precies te zijn: 12 miljoen kubieke meter puin, genoeg om 400.000 huizen van te bouwen.

Onder het puin ligt een militair-technische school die ontworpen werd door de architect van nazi-Duitsland, Albert Speer. De Amerikanen probeerden de school op te blazen, maar dat mislukte. De constructie was te sterk. Waarna de geallieerden besloten om het gebouw letterlijk te begraven onder het puin.

Berlijn is een stad met vele littekens. De loop van de tijd deed ze dichtgroeien. Maar verdwijnen zullen ze nooit. Omdat ze waarschuwingstekens zijn die zeggen: dit nooit meer.

De Führerbunker

Berlin Story Bunker is een museum aan de Schoneberger Strasse 23a in Berlijn. Het is ondergebracht in een origineel bunkercomplex dat gebouwd werd als schuilplaats voor inwoners van Berlijn tijdens bombardementen. Op een oppervlakte van 2500 vierkante meter is over drie etages een grote tentoonstelling ingericht die alle aspecten laat zien van de opkomst van het nationaalsocialisme en het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Geen onderdeel is er dat in de vele ruimten niet wordt belicht. Er is geschreven tekst, er zijn films, foto’s en maquettes. Voor de entree van 12 euro kun je, zonder gids, een wandeling maken door de gruwelijk geschiedenis van de oorlog.

Het bijzonderste onderdeel van de tentoonstelling is de nagebouwde werkkamer van Adolf Hitler in zijn Führerbunker. Hier pleegde de dictator op 30 april 1945, samen met Eva Braun, met wie hij nog maar enkele dagen was getrouwd, zelfmoord. De reconstructie van de werkkamer van Hitler kwam het museum eerst op nogal wat kritiek te staan. Die is inmiddels verstomd, omdat het museum in z’n geheel bepaald geen glorieus beeld van de oorlog laat zien.