”Anders nog iets? De teloorgang van de middenstand”
Auteur: Tony van der Meulen, uitg. L. J. Veen, Amsterdam, 2001
ISBN 90 204 2141 7
Pagina’s: 191
Prijs: € 13,57. Naar schatting 100.000 middenstanders hebben sinds 1960 hun zaak definitief gesloten. Grootwinkelbedrijven en supermarkten hebben hun plaats ingenomen. Met als gevolg dat winkelstraten van Groningen tot Maastricht anno 2001 steeds meer op elkaar lijken. De auteur van het boek ”Anders nog iets?” probeert te ontrafelen hoe dit heeft kunnen gebeuren, aan de hand van de beschrijving van de teloorgang van de zaak van zijn eigen ouders.

plattekst(u20,1,0(Tony van der Meulen -inmiddels hoofdredacteur van het Brabants Dagblad- groeide op in een woonhuis achter een manufacturenzaak in de Midstraat in Joure. Zijn boek is een hommage aan een bevolkingsgroep die de afgelopen decennia is geminimaliseerd.

De Friese rooms-katholieke middenstandszoon kiest voor een persoonlijke en verhalende aanpak. Hij begint zijn boek met een verslag van een bezoek aan de Midstraat in Joure zoals hij er nu bijligt. Van het verleden is niet veel overgebleven, moet hij constateren. De vroegere concurrenten zijn verdwenen, hun winkels soms onherkenbaar veranderd door de uniforme gevel van een grootwinkelbedrijf. Nauwkeurig weet hij veertig jaar nadien nog waar zijn ouders nooit iets kochten en met welke mensen ze niet omgingen: omdat ze gereformeerd waren, of omdat ze omgekeerd geen klant waren van Van der Meulen.

Hij vertelt hoe het was om kind te zijn in een middenstandsgezin: altijd de oren gespitst op de winkelbel, niet opvallen om de klanten niet voor het hoofd te stoten en soms op pad om achterstallige betalingen te innen. Hij brengt een bezoek aan het vroegere winkelmeisje en gaat op zoek naar statistische gegevens over de gang van zaken in de middenstand - waar verbazend weinig van bekend blijkt te zijn. Zijn speurtocht naar de restanten van eertijds vermaarde korsettenbedrijven als Elja en Wala brengen hem zelfs bij een lingerieverzamelaar in het Groningse Middelstum.

Het blijkt al met al niet eenvoudig te reconstrueren waarom zoveel zelfstandige ondernemers uit het straatbeeld zijn verdwenen. De opkomst van grootschalige winkelketens en supermarkten hebben zonder twijfel een rol gespeeld. Sommige winkeliers zagen hun nering eenvoudig verdwijnen: manufacturen- en galanterieënwinkels hadden op een gegeven moment geen toekomst meer en niet iedereen slaagde er bijtijds in de bakens te verzetten.

Maar daarmee is niet alles gezegd. Tony van der Meulen ziet zelf de tegenzin die kinderen van middenstanders hadden om de zaak van hun ouders over te nemen als een factor van betekenis. En hij concludeert uit gesprekken met leeftijdsgenoten die ook in de jaren zestig in een winkel opgroeiden dat voor hen hetzelfde gold. De manufacturenzaak van Van der Meulen sloot in 1977. Bij gebrek aan opvolging.