Het stabiliteitspact is opgesteld vóór de invoering van de euro. Frankrijk wilde graag de Franse franc, die geregeld geplaagd werd door devaluaties, inruilen voor een sterke munt á la de Duitse mark. De toenmalige christen–democratische Duitse regering zei dat dit alleen zou kunnen als alle deelnemende landen zich aan strenge regels zouden houden.

De beroemdste en beruchtste regel is dat de eurolanden hun begrotingstekort binnen de perken moeten houden. Op overtreding staan enorme boetes. Die waren tot nu toe vooral theorie. Want uitgerekend Frankrijk en Duitsland zelf, die aan de basis stonden van het pact, lieten hun tekorten oplopen.

Vorig jaar november kwam het uur van de waarheid. De EU–ministers van Financiën moesten besluiten over toekomstige boetes tegen de twee landen. De vereiste meerderheid ontbrak. In plaats van een harde aanbeveling kwam er een magere verklaring zonder rechtskracht uit de bus, ondanks hevig Nederlands protest.

De Europese Commissie, die om harde maatregelen had gevraagd, stapte daarop naar het Hof in Luxemburg. Het langverwachte vonnis dinsdag is een opsteker voor de Commissie, het dagelijks bestuur van de Unie. De verklaring van november, waarin de EU–ministers op eigen houtje oplossingen hadden bedacht voor de problemen, is nietig verklaard.

Bovendien zijn de ministers in toekomstige gevallen verplicht om nauw samen te werken met de Commissie. „Wanneer de ministerraad aanbevelingen heeft aangenomen, kan hij daarin nadien geen wijziging brengen zonder een nieuwe aanbeveling van de Commissie", staat in het arrest.

Het Hof heeft dus luid en duidelijk verklaard dat de Commissie het initiatiefrecht heeft. Minder duidelijk is wat er nu met Duitsland en Frankrijk moet gebeuren. Officieel is de enige wettelijke tekst een oude aanbeveling waarin staat dat de twee landen dit jaar al het gat in de begroting moeten dichten. Maar het jaar is voor de helft voorbij. De Commissie moet met nieuwe voorstellen komen. „Momenteel kunnen we niet zeggen wat we moeten beginnen met deze landen", erkent een hoge commissieambtenaar de problemen.

Onduidelijk is verder of een land dat voldoende medestanders heeft in Europa, ooit de gevreesde boete hoeft te betalen. Het Hof erkent dat de ministers een voorstel daartoe mogen wegstemmen. Als ze geen besluit nemen, is de procedure feitelijk stilgelegd. Het Hof oppert nog dat de Commissie dan het recht heeft om opnieuw een rechtszaak aan te spannen om de ministerraad tot daden te dwingen, maar de bewindslieden kunnen blijven weigeren de boete op te leggen.

Minister Zalm, momenteel voorzitter van de EU–ministerraad voor Financiën, stelt dat de bewindslieden voortaan moeten samenwerken met de Commissie, maar dat dat geen garanties biedt. „Als die er niet uitkomen, dan komen we in een terra incognita", erkent hij.

De Duitse minister van Financiën Eichel lijkt dat goed te begrijpen. Volgens hem geeft het arrest van dinsdag juist „manoeuvreerruimte" voor een ruimere interpretatie van het stabiliteitspact. „De ministers van Financiën zijn en blijven de baas van de procedure voor begrotingstekorten."