Nu de vakantietijd bijna voorbij is, kijkt menigeen vooruit. Het schoolleven begint, het dagelijkse ritme nemen we op ons en de start van het kerkelijke winterwerk ligt in het verschiet. In de drukte van het leven is het goed om meer te zwijgen.

Zwijgen is nodig om ruimte te maken voor luisteren naar vragen in het eigen hart en dat van de naaste. Zwijgen helpt om beter te kunnen onderzoeken en waarnemen wat er leeft aan pijn en verdriet. Luisteren geeft ruimte om tranen te laten zien en de snik vanbinnen te kunnen horen. We hebben luisterruimte voor het hart nodig. Aan de keukentafel, op huisbezoek en in de werksituatie.

Zwijgen is meer dan je mond houden. Het gaat om een houding en overtuiging. Je toont bescheidenheid. Wij zijn zondig en onze inzichten begrensd. Spreken over bijvoorbeeld God en Zijn werk is menselijk spreken. Veel spreken is aards en dus van beneden. Dat betekent dat we over God en Zijn handelen snel te veel menselijks zeggen. Dat geldt eveneens ten aanzien van het werk van de Heilige Geest. Zwijgen is daarom ook gepast om Zijn spreken juist beter te kunnen horen en Hem op te merken. De eerlijkheid over wat we niet weten, wordt door meer menselijk zwijgen misschien wel het beste beantwoord.

Ongemakkelijk

Meer zwijgen kan ongemakkelijk zijn. Niet op alle levensvragen is namelijk een antwoord beschikbaar. Zo kan ziekte en het overlijden van (jonge) mensen ons diep raken. Zelf heb ik ervaren dat het begraven van onze twintig weken oude zoon vragen blijft geven. Ook als Gods Woord spreekt. Luisterend zwijgen geeft ruimte om die vragen te stellen. Ook die vragen die vanuit de moeite van het leven als een schreeuw omhoog klinken, zoals bijvoorbeeld de dichter van Psalm 10 daar woorden aan geeft.

Nog belangrijker is dat er luisterruimte is waarin we zwijgen voor God. Om te kunnen horen wat Hij te zeggen heeft. Niet in ons zwijgen zelf zijn de antwoorden te vinden. Het naspreken van Gods Woord blijft over. Dat is belijden. Midden in de pijn, het verdriet en in de stilte. In het slothoofdstuk van het boek Job zijn hier heel kernachtig woorden aan gegeven. Job zegt daar: „Hoor toch, en ik zal spreken; ik zal U vragen, en onderricht Gij mij” (Job 42:4).

Zwijgen om van Hem te leren. Dat geeft ook de ruimte om te zwijgen uit eerbied en aanbidding voor Hem Die een ontoegankelijk licht bewoont. Om Wie Hij is in Zijn onbegrensde goedheid en heerlijkheid. De God Die sprekend schept en regeert.

In de ogen zien

Het stellen van vragen is nodig voordat we antwoorden kunnen geven. Luisterruimte is ook nodig om vragen goed te kunnen horen. Daarbij is het nodig om vragen te leren stellen. Vragen over aarzelingen, bezwaren en onzekerheden in het (geloofs)leven om de weerbarstige praktijk met haar rafels in de ogen te zien.

Vanuit de christelijke traditie en kerkhistorie is er meer kennis overgeleverd dan ooit. De overweldigende rijkdom ervan heeft een keerzijde. Het kan het gevoel geven dat alles wel gezegd is en dat we weten wat waarheid is. Dan zwijgen we niet maar hebben we antwoorden. Dat kan een pastoraal gesprek lamleggen. Het kan jongeren doen besluiten om te gaan zwijgen en hun vragen niet meer te stellen.

Jongeren hebben medechristenen nodig die luisteren naar hun vragen, maar ze zelf ook hebben. Christenen die op hun pelgrimstocht ruimte en bereidheid hebben om vragen te delen. Pelgrims die hun reisverslag delen en God niet in hun binnenzak hebben. God is niet in ons beperkte denken te vangen. Ervaren reizigers die luisterruimte bieden en dingen soms ook niet weten. Medemensen die zwijgen, weet hebben van vragen, maar ook omtuind worden door de vastheid van Gods Woord omdat geloven het begrijpen overstijgt.

Vergrootglas

In pastoraat, werk en onderwijs is er winst te boeken door meer luisterruimte te gebruiken. Want de vragen en de ervaring van God en Zijn regering schuren bij velen. Een rauwe vraag van een jongere weerspiegelt dikwijls herkenbare twijfel in het hart van een volwassene. Bij jongeren is het misschien wel het best te merken dat ze vragen hebben. Niet zelden zijn ze daarmee tegelijk het vergrootglas voor wat op de bodem van het bestaan van veel ouderen ligt.

Als elke mentor, ouder, ambtsdrager en leerkracht begint met het stellen van ten minste drie vragen voor we antwoorden geven, helpt ons dat. Daarbij moeten we het ongemak verdragen dat vragen nogal eens onbeantwoord blijven. Mag dat ook meer het onderwerp van gesprekken op school en in de kerk zijn? Om geduldig te blijven in de nacht van het mysterie. Of om het met Kierkegaard te duiden: Gods daden te vinden in het verborgene en ‘incognito’?

Er is genade nodig om de Heere te ontmoeten in het suizen van een zachte stilte. God laat Zich kennen door en in Christus Zelf. De omgang met Hem is mogelijk door Zijn Woord en Geest, al blijft de wijze waarop een geheim. We zien door genade op z’n best een wolk van majesteit waardoor we slechts glimpen van Hem leren zien. Hijzelf draagt er zorg voor, van het begin tot het einde. Vanuit Zijn vaste verblijfplaats waar vele woningen zijn. Hij heeft gezwegen, maar liet daarin Zijn Vader niet los, dwars door de dood heen. Dat mysterie vraagt niet alleen om spreken maar ook om verwonderd zwijgen. „Mijn ziel is immers stil tot God…”

Laten we biddend en in die erkenning het nieuwe schooljaar en winterseizoen beginnen. Om te oefenen in kwetsbare kleinheid en meer te vragen naar Gods handelen. Om vaker te zwijgen als er geen antwoorden zijn en om beter te kunnen luisteren naar God en elkaar.

De auteur is ambtsdrager en directeur in het reformatorisch voortgezet onderwijs.