Taalrubriek: De breeveertien opgaan
Een predikant die onlangs zijn 40-jarig ambtsjubileum herdacht zei dat hij dankbaar was dat hij er voor bewaard was gebleven om de breeveertien op te gaan.
Die uitdrukking roept het beeld op van de bekende schoolplaat waarop de brede en de smalle weg zijn weergegeven. Op de brede weg zijn veel vermaak en vertier, met ruimte voor iedereen. Het is er een drukte van belang – maar het einde ervan is rampzaligheid.
F. A. Stoett (1863-1936), schrijver van een standaardwerk over Nederlandse spreekwoorden, legt inderdaad het verband tussen de uitdrukking ”de breeveertien opgaan” en Jezus’ oproep in Mattheüs 7 om in te gaan door de enge poort omdat de poort wijd en de weg breed is die tot het verderf leidt. Stoett formuleert als betekenis: „den breeden weg opgaan, een los leven leiden.”
Toch had de uitdrukking deze betekenis oorspronkelijk niet. De Breeveertien was vroeger een „onderzeese hoogvlakte” of gelijkmatige zandbank in de Noordzee die zich uitstrekte van Scheveningen tot Texel. Het water was er 14 vadem diep, ongeveer 26 meter. En de zandbank was breed. Stoett vermoedt dat de uitdrukking is ontleend aan „de taal der zeelieden, die naar de Oost of om de Zuid varende, hun weg over of langs de Breeveertien namen.” Op zeekaarten werd het (nu grotendeels verdwenen) gebied vaak aangeduid met het getal 14. Vanwege de relatieve ondiepte vergingen er vaak schepen; tegelijk werd er op deze gronden veel vis gevangen.
Vermoedelijk werd met de uitdrukking in eerste instantie gewoon ”uitvaren” bedoeld, het ruime sop kiezen. Schepen die de Hollandse havens verlieten moesten nu eenmaal de Breeveertien op. Later kwam er als figuurlijke betekenis bij: ”ervandoor gaan” of ”met de noorderzon vertrekken”.
Maar hoe is dan de huidige betekenis ontstaan? Stoett denkt dat de uitdrukking door de „bijgedachte aan breed” in ”de brede weg” de betekenis heeft aangenomen van ”een los leven leiden”. Misschien is er ook verband met de uitdrukking ”moreel te gronde gaan”.
In Vlaanderen heeft de uitdrukking een net iets andere betekenis gekregen. Daar verwijst ”breeveertien” meer naar een leven in overvloed. Ook hier zal de „bijgedachte aan breed” een rol hebben gespeeld. Wie het breed heeft kan het breed laten hangen. En dat komt toch weer gevaarlijk dicht in de buurt van het leven op de brede weg.
Tweewekelijkse rubriek waarin de achtergrond van bekende en minder bekende uitdrukkingen wordt onderzocht.
