Joline is duidelijk gehecht aan een vast naar-bed-brengritueel. Bij zo’n ritueel gaat het om een aantal vaste handelingen, die altijd in dezelfde volgorde worden uitgevoerd. Die vaste handelingen kunnen routines zijn. Ze zijn zo gewoon geworden, dat ze bijna vanzelf gaan. Tandenpoetsen na het eten of handen wassen voor het eten kan zo’n gewoonte zijn.

Routines zijn belangrijk voor kinderen. Dat begint al bij de baby. Die is van de ouder afhankelijk en heeft nodig dat deze hem zekerheid geeft. Een duidelijk ritme biedt de baby een gevoel van rust en veiligheid. Peuters hebben ook baat bij routines, omdat ze zelf nog geen besef van tijd hebben. Door een routine weten ze wat ze op welk moment kunnen verwachten. Vooral vaste routines voor eten, spelen, naar bed gaan en slapen zijn belangrijk. Deze routines geven niet alleen het kind duidelijkheid, maar ook de ouders en de rest van het gezin. En ze voorkomen vaak een heleboel strijd.

Liedjes

Joline is gehecht aan haar vaste naar-bed-brengliedjes. Dit komt veel voor en is heel normaal. Veel kinderen houden nu eenmaal van liedjes en van herhaling. Ook pedagogisch medewerkers weten dit en maken hier gretig gebruik van. Liedjes kunnen de overgang van de ene activiteit naar de andere op een leuke manier aangeven. Het bekende ‘opruimliedje’ is hiervan een mooi voorbeeld.

Als dit soort dingen op peuterspeelzaal en school zo goed werkt, waarom zouden ouders dat dan niet overnemen? Het hoeven niet eens bestaande liedjes te zijn, als er maar gezongen wordt wat de bedoeling is. Een liedje zorgt ervoor dat Jolines aandacht bij het liedje is en het helpt haar te focussen op wat er gedaan moet worden. Zingen heeft ook een heel positieve invloed op de sfeer. Een liedje klinkt immers veel gezelliger dan een bevel of gemopper.

Discussie uitgesloten

Er zijn gezinnen waar een terugkerende strijd speelt over de dagelijkse afspraken in huis. Natuurlijk zijn regels nodig en moet Joline luisteren naar haar ouders. Er kunnen zich echter situaties voordoen waarin het gewoon heel moeilijk voor haar is om te luisteren.

Waar kinderen vaak een hekel aan hebben, is de grens over moeten van iets ouds en vertrouwds naar iets nieuws. Dit kan van alles zijn: stoppen met spelen om aan tafel te gaan, van binnen naar buiten gaan, naar bed gaan of juist opstaan. Rondom deze dagelijkse handelingen verzinnen ouders daarom een heleboel regels, om de kinderen te laten doen wat zij nodig vinden. Al die regels maken het er niet gezelliger op. Daarom zijn routines zo belangrijk. De handelingen worden dan zo gewoon dat discussie uitgesloten is.

Oefenen en inslijten

In veel gezinnen gaat het ontwikkelen van routines min of meer vanzelf. Eraan vasthouden is erg belangrijk, ook in bijvoorbeeld vakantietijd. Dit biedt Joline een veilig gevoel. Zij is gebaat bij veel oefening, zodat goede gewoonten inslijten. Daar kunnen ouders niet vroeg genoeg mee beginnen. Gaan handelingen langere tijd goed, dan kan eventueel uitbreiding volgen. Stel uitkleden en douchen gaan goed, dan kan de handdoek oprapen en in de wasmand doen een volgend punt zijn.

In het begin zal dit nog weleens vergeten worden, maar het gaat steeds beter. Op een gegeven moment gaat het vanzelf en is de handeling ingesleten. Iets nieuws kan dus het beste gekoppeld worden aan iets wat al beheerst wordt. Niet te veel tegelijk willen is belangrijk, zodat Joline de volgorde van de handelingen leert onthouden. Het streven is dat zij automatisch van de ene naar de andere handeling overschakelt. Dat betekent veel oefenen. Een nieuw patroon inslijten duurt gewoonlijk zo’n drie tot zes weken.

Omgaan met veranderingen

Kinderen zijn vaak bang voor het onbekende. Ze eten graag iets wat ze kennen en zeggen nee tegen bijvoorbeeld een nieuwe groente. In een kinderleven verandert veel. Dat kan als fijn en leuk ervaren worden, maar ook stress opleveren. Opgroeien betekent voor Joline dat haar eigen lichaam constant verandert. Ze leert ook veel nieuwe dingen, zoals aankleden, fietsen en knutselen. Misschien gaan haar ouders zelfs wel een keer verhuizen of krijgt zij te maken met een scheiding of overlijden.

Zo’n grote verandering kan Joline het beste aan als deze verankerd is in een voor haar bekende routine. Door de voorspelbaarheid voelt zij zich veilig en ervaart zij dat ze dingen beheerst. Als dit gevoel van beheersen sterker wordt, kan zij ook grotere veranderingen aan, zoals zelf naar school lopen of een kleine boodschap doen.

Houden zo

Naast een vaste routine, waarbij bepaalde handelingen elkaar opvolgen, zijn ook rituelen iets waar kinderen zich vaak goed bij voelen. Bij de routine gaat het om het schema van bijvoorbeeld eten-spelen-slapen, bij rituelen gaat het om de manier waarop je dit invult. Vooral bij het naar bed brengen werken rituelen vaak goed, omdat kinderen dan weten wat er gaat gebeuren en ze zich hier veilig bij voelen.

Vandaar dat Joline zo gehecht is aan het ritueel van zingen, voorlezen en knuffelen. Dit mag dus zeker in stand blijven. Als zij ouder wordt, zal dat vanzelf veranderen. Wie weet wil zij volgend jaar wel liever even kletsen in plaats van zingen. Het gaat erom dat zij rustig kan gaan slapen en zich veilig voelt.

Tradities

Tradities komen, in tegenstelling tot routines en rituelen, niet dagelijks voor. Wel zijn ze erg leuk –en eigenlijk ook belangrijk– voor een gezin. Tradities zijn voor ieder gezin anders, wat ervoor zorgt dat het gezin een soort eigen identiteit krijgt. Deze eigen identiteit geeft verbondenheid binnen het gezin. Gezinstradities worden vaak later als waardevolle herinnering gekoesterd en leveren leuke verhalen op. Soms worden ze zelfs doorgegeven aan de volgende generatie. Een traditie kan bijvoorbeeld bestaan uit samen gourmetten op tweede kerstdag of luxe ontbijten op verjaardagen. Een traditie mag speciaal blijven. Ouders en kinderen kijken daardoor uit naar dat ene familiemoment.

Ieder gezin kan op een andere manier stabiliteit bereiken. De één waarborgt dit door regelmatige maaltijd- en bedtijdroutines, terwijl de ander op zaterdagmiddag altijd naar oma gaat of iets leuks doet. Iedereen is daar vrij in. Rituelen en tradities mogen meegroeien met het gezin en dus veranderen.

Waarde binnen het geloof

Ook binnen de geloofsopvoeding zijn routines, rituelen en tradities belangrijk. In de geloofsopvoeding draait het niet alleen om kennis, maar ook om praktijk en beleving. Voor Joline is het fijn als ze rondom het geloof dingen kan beleven en ervaren. Op vaste momenten bidden, zingen en lezen uit de kinderbijbel is waardevol. Joline weet precies wanneer het hiervoor tijd is en raakt er zo aan gehecht.

Een ritueel kan ook knielen voor het bed zijn of een andere gebedshouding. Vaak herinneren jongeren zich op een later tijdstip eerdere ervaringen rondom het geloof. Een Bijbelverhaal of psalm kan na tien jaar of meer nog terugkomen in hun gedachten. Wat dus in de vroege kindertijd aan geloofskennis en -ervaring wordt meegegeven, is van onschatbare waarde. Ouders mogen hier ook biddend mee bezig zijn. God wil hun inspanningen zegenen. Hij is het die soms kleine, zo op het oog onbetekenende dingen terugroept in de herinnering.

>>rd.nl/eigenwijzer

Eigenwijzer

Routines…

l zorgen voor minder machtsstrijd;

l zorgen voor minder stress, verzet en angst bij het kind;

l maken het kind sneller onafhankelijk en verantwoordelijk;

l zorgen voor ontspanning en beter kunnen slapen;

l zorgen ervoor dat het kind vooruit kan kijken naar iets wat het leuk vindt;

l bieden veel speciale ouder-kindmomenten om van te genieten;

l laten het kind wennen aan gezonde gewoonten;

l bieden het kind gevoelens van veiligheid.

Familietradities…

l speciale momenten en warme gevoelens die mensen zich blijven herinneren;

l een sterk gevoel van ergens bij te horen;

l hulp bij de vorming van een identiteit;

l momenten samen, die ruimte bieden voor verdieping;

l een gevoel van veiligheid.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan de pedagogen Mirjam Blom en Anja Helmink. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@rd.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.