In de bouwsector is de werkvoorraad na de crisis op een hoog niveau beland. Alle drukte eist de aandacht van bouwprofessionals op, waardoor er weinig tijd en ruimte is voor bezinning. De bouwvakvakantie biedt een uitgelezen kans om stil te staan bij wezenlijke vragen. Waartoe is de bouw op aarde? Het is waarde(n)vol om naar antwoorden te zoeken op deze vraag. Dat brengt noodzakelijke zingeving in de drukte van alledag die de bouwsector bezighoudt en niet zelden in de ban heeft. In een 7x24-economie staan we (te) weinig stil bij de zin van ons bezig zijn en worden we vaak opgeslokt door de waan van de dag.

Bouwen is een bezigheid met oude papieren. Het bouwen en bewaren van de aarde is een scheppingsopdracht. Dat geeft mensen een hoge verantwoordelijkheid, die alle bouwactiviteit een bijzondere kleur geeft. Ondertussen zijn we veel of –beter gezegd– alles kwijtgeraakt wat aan deze verantwoordelijkheid herinnert. We leven in een volstrekt doorgedraaide economie, waarin voor zingevende noties weinig ruimte bestaat. We slopen kerken en bouwen er evenementenparken voor in de plaats. We realiseren ons nauwelijks wat hiervan de gevolgen zijn.

De onlangs gepromoveerde Herman Wesselink wees in zijn proefschrift op het belang van het behoud van monumentale kerkgebouwen. Nu vallen die vaak ten prooi aan de secularisatie die de westerse wereld ontdoet van sacrale betekenisvolle bouwwerken met een lange geschiedenis. Bouwers kunnen tegengas geven aan de voortgaande verplatting van de wereld. Dat vraagt bezinning en diepgang, waarbij we opgewassen moeten zijn tegen vele holle vaten, die nog steeds het hardst klinken.

Aannemer als ondernemer

De bouwsector wordt gedomineerd door traditioneel werkende bedrijven, die zich vaak afhankelijk opstellen tegenover opdrachtgevers. Daardoor worden projecten uiteindelijk tegen te lage prijzen opgeleverd met te veel gebreken. De ouderwetse aanneemhouding kan beter losgelaten worden en ingeruild voor een nieuwe rol als bouwondernemer. Dat biedt perspectief op een rol als specialist en marktleiderschap voor specifieke segmenten. Zo is er zeker ruimte voor specialisten in kerkbouw, waarbij een stevige alliantie tussen marktpartijen uit alle schakels van de bouwkolom voor het onderscheid kan zorgen.

De ontwikkeling en realisatie van bouwwerken zijn een spiegel van wat er in de samenleving omgaat. Een voorbeeld hiervan is het verbouwen van de oude Westerkerk in Utrecht aan de Catharijnesingel tot designhotel. De buitenkant blijft onaangetast, maar binnen zijn bouwvakkers druk om een inpandige constructie te maken waarin een jongerenhotel wordt ondergebracht. Sommige oude onderdelen van de kerk blijven onaangetast. Het monumentale orgel is ingepakt, de preekstoel staat er sprakeloos onder als getuige van een voorbije tijd.

Kathedraal van hedonisme

In mijn jonge jaren bezocht ik deze kerk en maakte er verkwikkende momenten mee. Die ervaring wordt jongere generaties onthouden. Wat doen we onze jonge mensen aan door deze kerk om te turnen in een designhotel? Het beoogde hotel staat in de Utrechtse binnenstad, waarin volop bouwactiviteiten plaatsvinden. Op een steenworp afstand verrijst het nieuwe Hoog Catharijne als een kathedraal van het hedendaagse hedonisme, waarin het consumentisme zeven dagen per week wordt gepraktiseerd. Het uiterlijk van de kerk blijft behouden als een vingerwijzing naar boven, oorspronkelijk de primaire functie van kerktorens.

Maakt het bouwprofessionals iets uit waartoe gebouwen dienen? Is iedere bouwopdracht van dezelfde waarde? Mogen we emoties honoreren, die iedereen ongetwijfeld in meerdere of mindere mate bij bouwwerken ervaart? Dubbelhartigheid is een minder gewaardeerde eigenschap, maar iedereen ervaart wel iets van het spanningsveld tussen de dominee en de koopman, waarvan in de Nederlandse geschiedenis sprekende voorbeelden te vinden zijn.

Gebroken samenleving

Bouwen is niet alleen een zaak van hoofd en handen, maar ook van het hart. Op dat gebied zijn er de laatste decennia met de secularisatie onthutsende ontwikkelingen gaande, die hun weerslag volop hebben in wat en hoe wordt gebouwd. Volgens prof. Herman Paul is secularisatie vooral een zaak van het hart van de mens die alles te maken heeft met verlangen. Dat verklaart wellicht waarom vroegere bouwlieden hun hele leven wijdden aan de bouw van grote godshuizen, en we nu nauwelijks de moeite nemen om bestaande kerkgebouwen open te houden.

Voor christelijke bouwprofessionals heeft dit tot gevolg dat zij steeds vaker aan de slag gaan bij projecten waarin zij wel hun hoofd en handen gebruiken, maar waarbij tegelijk het hart niet meedeint op de golfslag van de arbeid. Zoals veel werkenden ervaren dat wij in een gebroken samenleving participeren, zo zullen ook architecten en bouwers bezig zijn met projecten waarvan zij de diepe zin niet delen.

Als burgers van twee werelden kunnen zij ondertussen wel Psalm 84 aanheffen: „Eén dag is in Uw huis mij meer, dan duizend waar ik U ontbeer; ’k Waar’ liever in mijns Bondsgods woning een dorpelwachter, dan gewend aan d’ ijdle vreugd’ in ’s bozen tent.”

De auteur is oprichter/directeur van een innovatie-instituut in de bouwsector en auteur van managementboeken.