Het boek bestaat daarom uit twee delen. Het behandelt het rechtvaardigmakend geloof –dat is een waar geloof in Jezus Christus– waardoor wij voor God rechtvaardig zijn. En het behandelt de heiligmaking – dat is een leven van dankbaarheid naar Gods geboden. Het zijn bekende, maar ook zeer belangrijke zaken van het christen-zijn. Christus heeft twee grote weldaden voor Zijn kerk verworven, rechtvaardiging en heiliging. Wie deze twee scheidt, zo zegt Calvijn, scheurt Christus vaneen.

Het boek begint met de beschrijving van bekende zaken. De mens is goed door God geschapen, in zonde gevallen, onder Gods toorn gekomen en kan alleen door Gods genade worden gered. Daarbij komt de prediking aan de orde met de eis van geloof, de roeping en de verkiezing. Vooral de noodzaak van het geloof wordt daarbij terecht benadrukt, want het is het instrument dat ons met Christus verbindt.

De Werkmeester van dit geloof is de Heilige Geest. Zijn werk is onwederstandelijk. Wel gaat ds. Heemskerk hier terecht in op de verschillende wegen die de Geest met mensen gaat. Schuldbelijdenis en belijdenis van Christus horen bij elkaar. Ik mis hier wel hoe die kennis van Christus door het Evangelie wordt gewerkt.

De verhouding geloof en wedergeboorte komt eveneens aan de orde. Dit deel bevat veel citaten, soms erg lange. Hier zou de uitleg van het verschil tussen wedergeboorte als levendmaking en wedergeboorte als de bekering nader uitgelegd kunnen worden. Calvijn zegt inderdaad wel dat wij uit geloof wedergeboren worden, maar bedoelt met wedergeboorte wat anders dan wat wij er doorgaans onder verstaan. Wat dat betreft is de formulering op bladzijde 51 wat verwarrend.

In de bespreking van het geloof als middel tot rechtvaardigmaking wordt in lijn van de Bijbel en de belijdenis de belofte als grond van het geloof gesteld. Wat dat betreft, zo betoogt de schrijver, is er geen verschil tussen het Oude en het Nieuwe Testament.

Geloof en vrucht

Het tweede deel handelt over geloof en heiligmaking. Het zijn onderscheiden weldaden, maar ze zijn niet te scheiden. De nadere reformator Petrus van Mastricht (1630-1706) wordt hier geciteerd, die vooral leerde dat de heiligmaking twee doelen heeft: het afwijken van de schandelijkheid en verdorvenheid, en het staan naar de reinheid van het beeld Gods.

Er worden veel voorbeelden van geheiligde gelovigen naar voren gebracht, zoals Abraham, Mozes, Rachab, Ruth en Maria. Dit gebeurt vrij uitvoerig. In dit deel komen ook uitdrukkingen voor die door velen niet meer juist verstaan zullen worden. Ik lees bijvoorbeeld over ”aanklevende genade”.

In het hoofdstuk ”Christus en Zijn gemeente” komt Jezus Zelf maar kort aan het woord. Er wordt wat snel overgestapt naar Smijtegelt en Kieviet. De brief van Jakobus, met de sterke nadruk op werken als de vruchten van het geloof, ondersteunt de nauwe band tussen geloof en vruchten. Daarna volgen de opvattingen van de belijdenisgeschriften. Artikel 24 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, zondag 32 van de Heidelbergse Catechismus en de Dordtse Leerregels worden vrij uitvoerig bevraagd op het verband tussen geloof en vrucht.

En daarmee eindigt het boek. Ik miste bij het lezen toch wel een hoofdstuk over de onvolmaakte heiligmaking van de gelovigen en de strijd met de zonde en de oude mens. Ik had dit zeker als slot verwacht. Het had alles ook wat levendiger gemaakt. Het blijft nu toch min of meer een herhaling van bekende zaken. Op zichzelf nodig en juist, want de theologische kennis is vandaag de dag ver zoek, maar toch blijft ds. Heemskerk te veel hangen in de opsomming en verklaring van de dogmatische kant van de dingen.

Ds. Heemskerk beschrijft de verhouding tussen geloof en vrucht goed. En ook al komen er niet zozeer nieuwe dingen aan de orde, zo is toch de boodschap van dit boek duidelijk: bij een waar geloof horen de vruchten van geheiligd leven.

Boekgegevens

”Geloof en vrucht”, ds. D. Heemskerk; uitg. Den Hertog, Houten, 2018; ISBN 978 90 331 2885 1; 123 blz.; € 13,50.