Al jaren komen er vluchtelingen naar Nederland, met een enorme piek in 2016. Na een kort of lang verblijf in een vluchtelingenopvang (azc) komen ze in een eigen woning in de Nederlandse samenleving. In veel gevallen komen dan vrouw en eventuele kinderen naar ons land en wordt het gezin herenigd.

Dan begint de inburgering in een nieuwe cultuur. De focus van het Nederlandse beleid ligt op het leren van de taal en het zoeken van werk. Dat valt niet mee. De problemen binnen het gezin hebben namelijk ook aandacht nodig, wil een succesvolle herstart mogelijk zijn. Het voortbestaan van zo’n gezin staat onder druk. Liefdevolle, trouwe vriendschappen met Nederlanders zijn dan meer nodig dan ooit.

Enkele weken geleden was in het nieuws dat ongeveer 40 procent van de Syrische asielzoekers met psychische problemen kampt. De stapeling van heftige gebeurtenissen die een gezin heeft meegemaakt, heeft veel meer impact dan je je in eerste instantie realiseert.

Het begon met oorlogsgeweld. Dat varieert van een situatie waarin het langzaam maar zeker onleefbaar wordt tot het halsoverkop moeten vluchten omdat het geweld ineens losbarst. Veel gezinnen hebben het verlies van een verwante of zelfs een gezinslid te betreuren. Verder moest het gezin jarenlang geïmproviseerd wonen in onofficiële vluchtelingenkampen in Syrië, Libanon of Turkije. Werk, onderwijs en medische zorg waren er schaars.

Omdat de hoop op terugkeer naar het thuisland vervloog, besloot de vader de mogelijkheden in Europa te verkennen. Het gezin viel toen voor jaren uiteen. En na de maandenlange vlucht en asielprocedure duurde de periode tot de gezinshereniging ook nog enkele jaren.

Depressies

De hereniging is het vreugdevolle einde van een lange spanningsboog. Het gezin woont daarna gewoon ergens in een Nederlandse wijk. Juist dan heeft het weer ruimte om tot zichzelf te komen.

Na aanvankelijke vreugde komt echter de confrontatie met alles wat verloren is: eigen huis, baan, familie, vrienden, maatschappelijke status, alle spullen die het verhaal van je leven vertelden. Als een Nederlands gezin slechts een van deze dingen verliest, vinden we dat al een behoorlijk drama.

Maar het gaat verder: de vlucht is onder de huid van het gezin gekropen en vrijwel elk moment voelbaar. Huwelijkspartners hebben elkaar jaren niet gezien en uiteenlopende ingrijpende ervaringen opgedaan. Het wederzijdse begrip staat onder druk. Een baan vinden is moeilijk, en als het al lukt, betekent het inleveren op inkomen en status, die zeker voor een Arabier erg belangrijk zijn. Dit alles knaagt aan het gevoel van eigenwaarde. Depressies liggen op de loer.

Echtgenotes en dochters ontdekken de ruime mogelijkheden en rechten voor vrouwen in het Westen. Dit zorgt voor nog meer spanningen in de bestaande verhoudingen. En ten slotte: omdat kinderen veel gemakkelijker Nederlands leren, worden hun ouders gedeeltelijk afhankelijk van (soms jonge) kinderen. Met name de man voelt zich dan vaak afgeschreven.

Het resultaat is vaak een vader die lijdt onder frustratie en depressie, echtgenoten die van elkaar vervreemd zijn geraakt en kinderen die geen relevante sturing meer van hun ouders ervaren en hun eigen weg zoeken.

De meeste vluchtelingen komen uit een schaamtecultuur. Nog meer dan Nederlanders houden ze problemen verborgen. De familie is de eerste logische kring om problemen te bespreken, maar die is meestal niet aanwezig. Resultaat is dat vluchtelingengezinnen ‘op slot’ gaan en onbereikbaar worden voor Nederlandse vrijwilligers of hulpverleners. De problematiek wordt pas zichtbaar bij een dramatische escalatie, zoals uithuiszetting door schulden, geweld in het huwelijk, echtscheiding of ernstige psychische problemen.

Verademing

Om op deze problematiek te kunnen inspelen, heeft Stichting Gave enkele malen een weekend georganiseerd. Daarvoor werden tien tot vijftien gevluchte echtparen uitgenodigd bij wie de problemen zich in een voorfase bevinden.

We benoemen tijdens zo’n weekend de verschillen tussen de culturen waarin ze zitten en vertellen hoe de Bijbel spreekt over gezinsstructuren. Er zijn Arabische pastors en Nederlandse hulpverleners bij betrokken. De setting is niet therapeutisch, eerder familiair. Er wordt lekker gegeten, de Bijbel gaat open, gesprekken worden gestimuleerd. We willen de problemen een naam te geven en proberen deze mensen uit de taboesfeer te halen.

Het is voor de echtparen een verademing als ze ontdekken dat ze niet de enigen met zorgen zijn, en dat de problemen niet direct aan de partner liggen, maar veel meer aan hun dramatische omstandigheden. We willen hen voorbereiden op het risico dat ze als gezin verder in de problemen raken. Echtparen die aan zo’n weekend deelnemen, worden positief geraakt; we krijgen ontroerende reacties van hen. De Arabische pastores wijzen op de noodzaak hiermee door te gaan.

Ook van kerkelijke vrijwilligers in het vluchtelingenwerk horen we vaak dat ze na een aantal maanden worden geconfronteerd met terugtrekkende bewegingen en moeizaam contact. „Ze willen niet meer.” Het is belangrijk te beseffen welke pijn daarachter kan zitten en toch klaar te blijven staan en je met regelmaat te melden. Ook kan het helpen een gezinslid eens apart te spreken.

Vluchteling zijn is een aaneenschakeling van dramatische omstandigheden die het hele (gezins)leven stempelen. Het is de Week van de Vluchteling en op 20 juni was het Wereldvluchtelingendag. Laten we bidden, geven en liefdevolle, geduldige vriendschappen aangaan met vluchtelingen. Ze hebben ons nodig.

De auteur is directeur van Stichting Gave.