Het is geen geheim dat de relaties tussen Rusland en de Verenigde Staten momenteel lijden onder spanningen en wantrouwen. De media staan bol van berichten over Russische pogingen om de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden, de Amerikaanse media te voeden met nepnieuws, en de Russische steun aan het Syrische regime.

De relatie tussen de twee landen heeft een dieptepunt bereikt sinds de val van de Sovjet-Unie. Sommigen spreken al van een nieuwe Koude Oorlog. Diplomaten slagen er niet in de relaties te herstellen, omdat de nationale belangen aan beide zijden te groot zijn om gemeenschappelijke belangen te vinden. Toch zijn er mogelijkheden tot samenwerking die de relatie kunnen verbeteren, communicatiekanalen openen en vertrouwen bouwen, stuk voor stuk elementen die het diplomatieke proces ten goede zouden komen.

Een van de sleutels daarvoor is wetenschap. Als gemeenschappelijke en apolitieke taal kan wetenschap zowel bondgenoten als vijanden samenbrengen via technologie en innovatie om grensoverschrijdende uitdagingen aan te pakken – denk aan klimaatverandering, ziektes en internationale handel.

Ruimtestation

Sinds de jaren vijftig werken de VS en Rusland al continu samen in vier specifieke internationale domeinen: de internationale wateren, Antarctica, de ruimte en de diepzee. Wetenschap was daarbij telkens het bindmiddel. Zo werkten ze samen binnen het Antarctisch Verdrag van 1959 aan wetenschappelijk onderzoek. Dat verdrag reserveert het continent enkel voor vreedzame doeleinden. Zo leidde de samenwerking tussen de VS en de Sovjet-Unie rond het Apollo-Soyuz Test Project in 1975 tot een internationaal koppelsysteem en zo tot een fysieke brug voor de latere operaties en gemeenschappelijke experimenten die uitmondden in het Internationaal Ruimtestation.

De term ”wetenschapsdiplomatie” bestaat nog niet lang, maar de aanpak wel. Als academicus die diplomatie bestudeert en als beoefenaar van wetenschapsdiplomatie, breek ik een lans voor wetenschap als middel om de huidige politieke tegenstellingen te overbruggen tussen de grootmachten. Wetenschap kan samenwerking stimuleren en zo conflicten overal ter wereld voorkomen.

Mensen denken bij diplomatie vaak aan de soms moeilijke onderhandelingen op hoog niveau die een prominente plaats op de krantenpagina’s halen. Twee partijen bakkeleien dan rond een heet hangijzer. Een voorbeeld hiervan is de top tussen de Amerikaanse president Trump en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un in Singapore.

Wetenschapsdiplomatie is heel anders en richt zich op dieper liggende problemen. Het draait rond gemeenschappelijke belangen waarvan de wetenschap heeft aangetoond dat ze generaties overstijgen. Dat biedt een basis voor onderhandelingen die veel minder politiek geladen zijn, minder verdelen en minder bepaald worden door de waan van de dag. Zo kwamen landen al samen om hun krachten te bundelen in de strijd tegen twee recente pandemieën: het zikavirus in Latijns-Amerika en ebola in West-Afrika.

Wetenschapsdiplomatie kan tot economische welvaart leiden en dankzij innovatie een evenwicht vinden met milieubescherming en sociaal welzijn. Landen wisselen technologieën uit en werken samen om de overgang naar een kenniseconomie in goede banen te leiden. Dat soort samenwerking kan daarbij de strijd tegen de armoede ten goede komen en een aantal duurzame ontwikkelingsdoelen dichterbij brengen.

Beleidsmakers

Wetenschapsdiplomatie draagt ook bij aan het maken van goede keuzes door beleidsmakers, omdat ze kennis aanlevert zonder politieke agenda. We kunnen ons bijvoorbeeld geen groep diplomaten voorstellen om het antwoord op een pandemie uit te tekenen zonder daarbij deskundigen rond volksgezondheid te raadplegen.

Samenwerking tussen wetenschappers uit verschillende landen kan een manier zijn om bij controversiële thema’s een uitweg te bieden. Zo is het zogeheten Sesame het eerste grote internationale onderzoekscentrum in het Midden-Oosten. Het is ontworpen om Israëlische en Palestijnse wetenschappers te ontvangen. In plaats van carrièrediplomaten en staatshoofden die gefocust zijn op de nationale agenda, proberen onderzoekers met een specifieke expertise er gemeenschappelijke vragen op te lossen, los van de politiek.

Tot slot kan de samenwerking van wetenschappers uit verschillende landen vertrouwen creëren tussen de betrokken landen, inclusief het sluiten van overeenkomsten die anders moeilijk of onmogelijk tot stand zouden komen.

Open dialoog

Een voorbeeld van wetenschapsdiplomatie is de Amerikaans-Russische dialoog tijdens de eerste formele onderhandelingen tussen de NAVO en Rusland rond de Arctische Oceaan in 2010. Vier Russische ministeries naast experts en diplomaten uit zestien andere landen waren erbij betrokken. Als academici konden mijn Russische collega’s en ik een apolitiek platform creëren voor een conversatie die nog nooit had plaatsgevonden. Militaire overwegingen hadden een open dialoog rond de strategie in het poolgebied –een regio van groot strategisch belang– onmogelijk gemaakt. Maar dankzij wetenschapsdiplomatie konden twee van elkaar vervreemde landen met succes een veiligheidsthema oppakken dat voor beide van belang was. Deze onderhandelingen hebben geleid tot drie bindende akkoorden voor alle acht Arctische staten: Canada, Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden, samen met Rusland en de VS. Het meest recente akkoord, sinds mei van kracht, is een afspiegeling van begrip tussen de landen. Vrede en stabiliteit wordt erdoor bewaard en samenwerking in het gebied gestimuleerd.

De wetenschap is het neutrale platform dat dialoog mogelijk maakt zonder politieke lading. Die dialoog kan bruggen bouwen die de algemene diplomatie vooruit helpen. Voor de snel groeiende en onderling met elkaar verbonden wereldbevolking van vandaag, die enorme veranderingen doormaakt door de snelle evoluties in de wetenschap, technologie en innovatie, kan de wetenschapsdiplomatie een uniek proces zijn om onze gemeenschappelijke toekomst vorm te geven.

De auteur is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Fletcher School of Law and Diplomacy in Medford (Oregon) en zelf actief betrokken bij wetenschapsdiplomatie. Bron: theconversation.com/ipsnews.be