De Amerikaanse schrijver Bruce Henderson vertelt in zijn boek ”De Ritchie-boys” over de Joden die aan de nazi’s ontsnapten en met het Amerikaanse leger Hitler bevochten, en die na de oorlog in de puinhopen van het kapotgeschoten Duitsland bijna altijd tevergeefs naar hun familieleden op zoek gingen. Voor zijn aangrijpende verhaal sprak Henderson met een aantal Ritchie-boys en deed hij uitgebreid archiefonderzoek.

Het werk valt in drie delen uiteen: de vlucht van de Joodse jongens uit Duitsland, hun opleiding in Camp Ritchie in de staat Maryland –vandaar de Ritchie-boys– en hun terugkeer naar Europa.

De vlucht vindt plaats na Hitlers machtsovername in 1933. Eenvoudig is het vertrek naar de Verenigde Staten niet. Er is een verklaring nodig van iemand die garant wil staan voor de kosten van je levensonderhoud. Familieleden in de Verenigde Staten die ook zijn getroffen door de economische crisis kunnen, als het al lukt, vaak maar voor één familielid garant staan. In veel gevallen gaat dan alleen de oudste zoon. Günther Stern uit Hildesheim is daar een voorbeeld van. Günther, in Amerika wordt het Guy, belooft alles in het werk te stellen om zijn familieleden te laten overkomen. Het lukt hem niet.

In de Verenigde Staten worden de jongens wanneer de oorlog uitbreekt aanvankelijk met argusogen bekeken, omdat ze uit Duitsland afkomstig zijn. Later zien de militaire autoriteiten in dat hun Joodse achtergrond, maar vooral hun kennis van de Duitse cultuur waardevol zijn. En de jongens willen maar al te graag strijden om hun familie te redden.

Omdat ze weten hoe de Duitsers denken, krijgen ze een speciale opleiding om krijgsgevangen gemaakte Duitse soldaten te ondervragen. Ze zullen oog in oog komen te staan met de mannen die hen en hun families vervolgen. Het is een geheim project, en dat is een van de redenen waarom dit onderwerp lange tijd onder de radar is gebleven.

De Ritchie-boys worden getraind in het ondervragen van krijgsgevangenen om informatie los te krijgen. Geweld mag er absoluut niet worden gebruikt. Inlichtingen verkregen door geweld zijn vaak van mindere kwaliteit. Bovendien willen de Ritchie-boys „niet net zo slecht zijn als de Duitsers. Als we geweld gebruikten waren we als zij. Wij waren geen slechte jongens. Wij waren Amerikanen.”

Dus passen de Ritchie-boys soms een list toe. Günther Stern weet dat de Duitsers ontzettend bang zijn voor de Russen. Daarom laat hij in een tent een portret van Stalin ophangen en gaat hij verkleed als Russisch officier een Duitse officier ondervragen, die zonder de minste aandrang alles opbiecht om zijn leven te redden.

Ongevaarlijk is het werk niet voor de Ritchie-boys. Henderson beschrijft hoe twee Joodse Amerikanen december 1944 in handen van de Duitse troepen vallen. Ze worden herkend als Joden uit Berlijn. De Duitse commandant beveelt dat „Joden geen recht van leven in Duitsland hebben” en laat hen op een nabijgelegen veld executeren.

De Duitse officier is na de oorlog terechtgesteld. De Amerikanen sluiten hem op met een Ritchie-boy die zich voordoet als een gevangengenomen Duitse militair. De Duitse officier gaat tegenover hem opscheppen over wat hij in de oorlog heeft gedaan en noemt daarbij het doden van de twee Joodse militairen. Met deze bekentenis ondertekent hij zijn eigen doodvonnis.

Aangrijpend is het slot van het boek, waarin Henderson de zoektocht beschrijft van de Joodse jongens naar hun familie. Stephan Lewy is aanwezig bij de bevrijding van Buchenwald. Hij ziet de stapels lichamen, maar constateert ook de dankbaarheid van hen die de oorlog en het kamp overleefden. Günther Stern rijdt direct na de overgave van Duitsland naar Hildesheim. Hij hoort dat zijn ouders, broer en zus via het getto van Warschau naar de gaskamers van Treblinka zijn afgevoerd. Nog een paar neven en nichten zijn in leven. Die worden voor hem zijn „broers en zussen.”

Boekgegevens

De Ritchie-boys, Bruce Henderson; uitg. Atheneum, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 252 0090 6; 422 blz.; € 24,99.