Kerry in Zuidwest-Ierland is een van de 26 graafschappen waar de bevolking zich op 25 mei uitspreekt in het zogenaamde abortusreferendum. Ieren wordt gevraagd of het achtste amendement in de grondwet, dat de rechten van het ongeboren kind beschermt, moet worden opgeheven. Bij een ja-stem is het aan de regering om met nieuwe wetgeving te komen die abortus mogelijk maakt.

De campagne van de prolifebeweging in Ierland komt nu pas echt goed op stoom. Inzet is te voorkomen dat het achtste amendement in de grondwet, dat zowel moeder als ongeboren kind beschermt, wordt opgeheven. „Veel mensen weten niet wat een ja-stem eigenlijk betekent”, zegt Mary Fitzgibbon.

Zij verzorgt de publiciteit voor Kerry Right to Life in het graafschap Kerry in het zuidwesten van Ierland. Voorlichter Fitzgibbon en Dennis O’Connor van Kerry Life and Family praten de ongeveer dertig vrijwilligers bij over de strategie van de campagne in Listowel. Fitzgibbon geeft als docent les aan verpleegsters en kent de ziekenhuiswereld van binnenuit. O’Connor vult haar aan waar nodig.

Voorsprong

Tegenover de prolifebeweging staat het prochoicekamp. De voorstanders vinden dat abortus een vrije keuze moet zijn en pleiten voor het opheffen van het achtste amendement. Er wordt een sterke ja-stem verwacht in en rondom de hoofdstad Dublin. De prolifebeweging hoopt op meer nee-stemmen in de wat meer landelijke gebieden.

Het ”nee-geluid” van de tegenstanders van abortus zal steeds harder klinken naarmate de 25e mei dichterbij komt. Er rijdt onder meer een ”No Road Show” door Ierland. Die rijdende karavaan doet ook Listowel aan. Prolifers kunnen zich daar met hun auto’s bij aansluiten. De komende weken worden er nog veel meer prolifeposters opgehangen. Vrijwilligers gaan al folderend langs de deuren om mensen ervan te overtuigen straks ”nee” te stemmen. En de rooms-katholieke bisschoppen zullen zich nadrukkelijk laten horen en hun parochieleden oproepen tegen te stemmen.

Belangrijk is ook om jongeren bij de stembusstrijd te betrekken. De aanwezige vrijwilligers in Listowel zijn overwegend 60-plus.

Afroep

„Als het amendement uit de grondwet verdwijnt, komt het recht op abortus ervoor in de plaats”, weet Fitzgibbon. „Dat betekent dat er geen bescherming meer is voor het ongeboren kind.”

In de praktijk betekent het volgens Fitzgibbon dat abortus op afroep beschikbaar komt. „Het is ”abortion on demand”. De regering is voorstander van abortus op verzoek, zonder enige beperking”, betoogt Fitzgibbon. „Niet alleen tot twaalf weken, maar ook tot 24 weken en zelfs daarna.”

Volgens Fitzgibbon is het achtste amendement juist een slimme beschermingsclausule voor zowel moeders als baby’s. „Wij moeten die grondwet beschermen.”

Omdat abortus in Ierland verboden is, reizen jaarlijks duizenden Ierse vrouwen naar Engeland om daar een abortus te ondergaan. De situatie in Engeland is een schrikbeeld voor de prolifebeweging. ”Een op vijf zwangerschappen in Engeland eindigt in abortus”, staat op posters langs de weg. „We zien liever niet dat ze naar Engeland gaan”, zegt Fitzgibbon. „Maar Ierland moet ook niet zelf in de voetsporen van Engeland treden.”

Sinds 2013 is het in Ierland mogelijk om in een –voor de moeder– levensbedreigende situatie in te grijpen en een bevalling op te wekken. Omdat het kind vroegtijdig wordt geboren, zal het niet overleven. Dat kan ook als de moeder suïcidaal is. In de afgelopen jaren kwam dat zo’n 25 keer per jaar voor.

Fitzgibbon wil dit eigenlijk geen abortus noemen, want het kind komt ongeschonden en „als één geheel” ter wereld, maar zal –omdat het te vroeg wordt geboren– niet overleven.

Simpel

De campagne zal niet altijd aangenaam zijn, zo waarschuwt Fitzgibbon. „Maar dat is ook nodig. Mensen moeten zich er oncomfortabel bij voelen.”

Naast folders worden er ook plastic poppetjes van een foetus van tien weken uitgedeeld om mensen ervan te doordringen dat ook een tien weken oude foetus al een mens in miniatuurvorm is.

Voor Kerry Right to Life is en blijft abortus moord. „Als een vrouw vijf weken zwanger is, is er al een hartslag. De meeste mensen hier erkennen dat baby’s een recht op leven hebben. Daarom moeten ze ervan worden overtuigd om ”nee” te stemmen.”

„Hou het simpel”, houdt Fitzgibbon de circa dertig vrijwilligers voor, die straks in Listowel het nee-standpunt moeten uitdragen. „We worden niet gevraagd om te stemmen over uitzonderingen zoals in het geval van verkrachting of incest, maar het gaat hier over abortus op verzoek, zonder beperkingen tot 12 weken, en met beperkingen tot 24 weken en misschien ook daarna.”

Toch krijgen de prolifers vaak de vraag of abortus is toegestaan als een vrouw zwanger blijkt te zijn na een verkrachting. Denis O’Connor van Kerry Life and Family is duidelijk over wat hij daarvan vindt: „Als het mijn kleinkind zou zijn, zou het geboren moeten worden. Het kind is niet verantwoordelijk.”

Dat voorstanders van het ”recht op abortus” het alleen hebben over de gezondheid van de vrouw, vindt Fitzgibbon dubieus. „De meeste mensen zijn in de war en denken aan het welzijn van de vrouw en dat haar leven in gevaar is en dat abortus daarom gerechtvaardigd is. Dat abortussen plaatsvinden omdat het leven van de moeder gevaar zou lopen, zoals de prochoicebeweging beweert, is gewoon een leugen. In Engeland wordt 98 procent van de abortussen gerechtvaardigd met een beroep op de geestelijke gezondheid van de vrouw.’’

Emotie

Het referendum gaat veel meer over gevoel dan over verstand, stelt Fitzgibbon. Daarbij speelt de pers in haar ogen een negatieve rol. „De media zijn bevooroordeeld. Van de 33 artikelen die er de afgelopen tijd over dit onderwerp verschenen zijn, was er maar 1 artikel prolife. Wij worden neergezet als een fundamentalistische en radicale beweging.”

In de media is bijvoorbeeld veel aandacht geweest voor het verhaal van de zwangere Indiase vrouw Savita Halappanavar, die stierf nadat ze haar 17 weken oude baby had verloren. „Er wordt gezegd dat dit kwam omdat ze geen abortus mocht ondergaan.” Maar volgens Fitzgibbon had deze vrouw gewoon geholpen kunnen worden via de geldende regels en was er sprake van een medische fout, die ook door onderzoek is bevestigd. De vrouw stierf na bloedvergiftiging in combinatie met de MRSA-bacterie.

Als de voorstanders van abortus in het referendum winnen, moet de regering met nieuwe wetten komen. Denis O’Connor van Kerry Life and Family betwijfelt of de bescherming van het ongeboren leven in goede handen is bij de politici, mocht de ja-stem straks winnen. „De grondwet moet verdedigd worden tegen de politici.”

Karakter

Duidelijk is dat Ierland onherkenbaar zal veranderen als het achtste amendement wordt herroepen, zo waarschuwt een aanwezige priester in Listowel. „Het zal een gat slaan in het karakter van Ierland. Een gat waarvan het land zich niet zal herstellen. Abortus wordt nu gepresenteerd als mensenrecht. Dat past bij een cultuur waarin het relativisme hoogtij viert en waarin mensen zeggen: „Ik bepaal wat goed voor mij is, ongeacht hoe het jou raakt.” Als het amendement wordt herroepen, bepaalt de moeder of het kind leeft of sterft.”

Volgens de priester is dat een „vreselijke last” voor vrouwen. Hij wijst op studies uit de Verenigde Staten onder vrouwen die onder druk van hun omgeving kozen voor abortus. „Van die vrouwen geeft 87 procent aan dat als ze het zelf hadden moeten beslissen, ze nooit voor abortus hadden gekozen.”

Daarom is het zo belangrijk om te folderen, benadrukt Fitzgibbon. In Listowel gaat dat de komende weken gebeuren, alsook op vele andere plaatsen. „We veranderen de mening van mensen aan de deur. De komende tijd moet iedereen alles geven”, zo praat ze de aanwezigen moed in. „Stem ”nee” tegen abortus op verzoek. Wij stemmen voor het leven.”

Lange geschiedenis rond abortus Ierland

Het ongeboren leven heeft volgens de Ierse wet dezelfde waarde als dat van de moeder. Dat is in 1983 vastgelegd in het ”achtste amendement” op de grondwet: „De staat erkent het recht op leven van ongeborenen en, met inachtneming van het gelijke recht op leven van de moeder, garandeert, respecteert en verdedigt dit leven in zijn wetgeving.”

Deze zinsnede werd toegevoegd aan het artikel over fundamentele rechten in de tijd dat veel landen de vrije abortus invoerden. Vrij algemeen is dit toegeschreven aan de rooms-katholieke invloed in de Ierse samenleving.

Met het amendement waren niet alle vragen beantwoord. Veel Ierse vrouwen –vermoedelijk zo’n 10 per dag; 3200 per jaar– reizen naar Groot-Brittannië, waar abortus al vanaf 1967 is vrijgegeven. Ierland probeerde aanvankelijk ook dit reizen te verbieden, maar een rechter zei in 1992 dat dit toegestaan was. Dit werd vervolgens toegevoegd aan de grondwet. Hetzelfde gebeurde later met het verzamelen van informatie over de afbreking van een zwangerschap.

Eveneens in 1992 bepaalde de rechter in de ”zaak-X” dat een 13-jarig meisje dat zwanger was van een verkrachting en zelfmoordneigingen had, een abortus mocht ondergaan (uiteraard in het buitenland). Daarmee maakte de rechter dus een uitzondering op het verbod in de grondwet.

Na jaren van wikken en wegen en een referendum in 2002 verwerkte de regering dit vonnis in 2013 in de eerste abortuswet voor Ierland. In gevallen waarin het leven van de moeder in gevaar was, zou abortus mogen plaatsvinden.

De dood van de Indiase vrouw Savita Halappanavar in 2012 was een belangrijke aanleiding tot het referendum van volgende week. De 31-jarige vrouw stierf door de complicaties rond haar miskraam.

Volgens de voorstanders van abortus maakte deze kwestie de noodzaak van liberalisering duidelijk. Anderen zeggen dat het ging om een medische fout, en dat het leven van de vrouw met de bestaande regels had kunnen worden gered.

De regering benoemde een comité van deskundigen. Dat adviseerde de invoering van een vrijere abortuswet. Onder de partijen in het parlement kreeg dit voorstel steun.

Ook internationaal staat Ierland onder groeiende kritiek. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg drong bij Ierland aan op modernisering. Het VN-Mensenrechtencomité spreekt zelfs over een schending van de rechten van de vrouw.

Een organisatie die sterk actief is op het gebied van mensenrechten, Amnesty International, zegt dat de Ierse wetgeving „discriminerend en uit de tijd” is. „Als in Ierland een vrouw zwanger wordt, verliest ze haar mensenrechten”, zo citeert de organisatie een betrokkene. De organisatie stelt dat wetten en verdragen rechten alleen toekennen aan mensen die al geboren zijn, en dat ongeborenen dus niet onder de mensenrechten vallen.

Frase

Het referendum vrijdag gaat over het voorstel dat het achtste amendement wordt vervangen door een frase waarin staat dat „de regering regels kan stellen voor de beëindiging van zwangerschappen.”

Intussen heeft de regering ook een plan op tafel gelegd dat zou kunnen volgen als het achtste amendement wordt weggestemd. In dat plan is abortus tot twaalf weken vrij, maar geldt wel een bedenktijd van drie dagen en een verplicht gesprek met een arts.

Toch is dit niet het voorstel waarover vrijdag wordt gestemd. Het referendum gaat alleen over het artikel in de grondwet.

Als Ierland abortus liberaliseert, verliest het zijn uitzonderlijke positie in de Europese Unie. Malta en Polen komen dan verder alleen te staan.

In 2015 verloor Ierland ook al een andere uitzonderingspositie, namelijk toen het land na een referendum het huwelijk openstelde voor mensen van gelijk geslacht.

Als Ierland een vrije abortuswet invoert, heeft dit ook gevolgen voor de Britse provincie Noord-Ierland. Dat is het enige deel van het Verenigd Koninkrijk waarin abortus verboden is. Deze regio zal hiermee geïsoleerd raken. Noord-Ierland is met zijn vasthouden aan het klassieke huwelijk ook al geïsoleerd, nadat Ierland in 2015 het huwelijk openstelde en Groot-Brittannië in 2013.

Peiling

Eind april meldde een peiling dat er 47 procent voor intrekking van het achtste amendement is, en 28 procent tegen, met nog een grote groep die het nog niet wist. Het verschil is daarmee sterk in het voordeel van de prochoicebeweging. Dat komt overeen met de steun die er in 2015 was voor openstelling van het huwelijk.