De oorlog krijgt steeds meer gezichten
De beeldvorming over de Tweede Wereldoorlog veranderde in de loop der tijd. Aanvankelijk leek het helder als glas; het was goed of fout. Enerzijds de verzetshelden, anderzijds de foute groep: Duitsers of NSB’ers (met in hun kielzog het nageslacht). De zwart-witbeelden waren wellicht helder, maar konden ook wreed zijn. Pas vele jaren na de oorlog kwam er oog voor het leed van kinderen van NSB’ers. Of verschenen publicaties over Duitsers die zich hadden ingezet voor Joodse medemensen of die zich hadden verzet tegen het nationaalsocialisme. De mensheid laat zich niet in tweeën delen, de werkelijkheid ligt genuanceerder.
Daarbij is het goed om oog te houden voor die groep mensen voor wie de oorlog maar niet voorbij wil gaan. Die bijvoorbeeld als kind –78 jaar geleden– het bombardement van Rotterdam meemaakten. Ze dromen er nóg van. Torsen een leven lang gevoelens van woede en haat mee. Of vrouwen die in jappenkampen verbleven –ze zijn inmiddels boven de 90 jaar– die nog steeds niet één nacht rustig slapen, geteisterd door angst- en paniekaanvallen. Ze slepen zich met behulp van psychiater en medicatie het leven door. Het oorlogsverleden vol onderdrukking en vernedering eist een onbeschrijfelijke tol. Zij houden de oorlogsbeelden op het netvlies; er was en is geen plaats voor nuancering.
Intussen zien zij onder hun ogen de beeldvorming over ‘hun’ oorlog op vele manieren kantelen. De komst van de Japanse keizer Hirohito naar ons land (1971) was voor hen onverteerbaar. De stroom Duitse toeristen naar Nederland blijft hun een doorn in het oog. Zelf zouden ze nooit een stap over de grens van de oosterburen zetten. Duitse, laat staan Japanse deelname aan nationale herdenkingen is hun een gruwel. De weg naar normalisatie of vergeving is een onbegaanbare.
Dat alles neemt niet weg dat de beeldvorming in het collectieve geheugen van Nederland wel genuanceerder werd. Zeker met de opkomst van geslachten die de verschrikkingen van de oorlog niet meemaakten.
Met die nuancering kan soms ook verwarring ontstaan. Natuurlijk was het niet alleen goed en fout, zwart of wit. Maar het algemene beeld van een overwonnen, onderdrukte, zich verzettende bevolking en van een wrede, overheersende macht bleef.
Recent verscheen een nieuwe publicatie, ”Nach Holland”. Journalist Gerard Groeneveld verzamelde jarenlang oorlogsfoto’s, gemaakt door Duitse soldaten die ons land binnenvielen of daar gestationeerd waren. Naast soms gruwelijke taferelen van de strijd laat het boek ook veel beelden zien van Nederlandse burgers voor de Duitse camera; vol interesse of breed lachend kijken zij in de lens. Of Nederlandse soldaten die samen met de Duitse vijand een biertje drinken.
Ook dat is kennelijk weer een stukje van de oorlog dat in die grote puzzel ingepast moet worden. Het beeld is nog lang niet compleet. Zeker is dat de oorlog heel veel gezichten heeft.
