Wat is bionisch?

Bionisch is een afgeleide van bionica: de wetenschap die onderzoek doet naar de werking van natuurlijke systemen en dit in de vorm van technologie tracht na te bootsen. Dat is niet nieuw, alleskunner Leonardo da Vinci (1452-1519) bestudeerde al in de vijftiende eeuw de werking van de vleugels van een vogel om een apparaat te ontwerpen waarmee hij kon vliegen.

In de twintigste eeuw nam het bionische onderzoek een hoge vlucht en werd er vooral gezocht naar toepassingen in de geneeskunde. Daar staat de term bionisch voor het verbeteren of herstellen van menselijke lichaamsdelen.

Bionische implantaten verschillen van normale prothesen doordat ze de oorspronkelijk lichaamsfunctie beter weten na te bootsen: ze zijn via microprocessoren aangesloten op de hersenen. Bionische implantaten worden daarom ook wel bodyware of cyberware genoemd. Iemand die hiervan gebruikmaakt heet een cyborg: een mens die zich ‘aanvult’ met technologie en daarom een mix van natuur en techniek vormt.

Bionische zintuigen

Een van de bekendste cyborgs is de Amerikaanse kunstenaar Neil Harbisson, die geen kleuren kan zien. Dankzij de eyeborg, een antenne op zijn hoofd, neemt hij nu meer kleuren waar dan mensen met normale ogen. Hij ziet ze echter nog steeds niet, de kleuren die de camera in de antenne waarneemt worden omgezet naar geluiden, vertelt hij.

De Canadese programmamaker Rob Spence heeft een bionisch oog. Dit oog bevat een camera die de beelden draadloos doorstuurt naar een recorder. De programmamaker kan die beelden met zijn goede oog bekijken. Spence laat zien hoe dit werkt in de korte documentaire ”Deus Ex: The Cyborg Documentary”.

De Fin Miika Terho kan wel direct zien met zijn bionisch oog, doordat een minuscule chip de functie van de fotoreceptoren overneemt, vertelde hij aan de BBC.

Behalve bij het oog is het overnemen van functies ook mogelijk bij het oor. Een cochleair implantaat in het binnenoor bootst de functie van de haarcellen (die bij stimulatie de sensatie van geluid voortbrengen) na door elektrische pulsen af te geven. Zo’n implantaat kost tussen de 7000 en de 10.000 euro, terwijl de gehele ingreep volgens de website van Stichting Hoormij 65.000 euro kost.

Bionische gewrichten

Waar je na een amputatie van armen of benen tot voor kort was veroordeeld tot een rolstoel of een wat ongemakkelijke prothese lijkt daar met de introductie van bionische protheses verandering in te komen. Zo is er de slimme knie of elleboog, waarbij elektroden op de stomp signalen sturen naar de hersenen, wat het bewegen van zo’n prothese natuurlijker maakt.

Het ideaal is het rechtstreeks laten aansturen van prothesen door de hersenen. In 2016 liet het IJslandse bedrijf Ossur weten een prothese te hebben ontwikkeld die hiertoe in staat is. Het grootste voordeel is dat er geen ‘omweg’ meer wordt gemaakt via andere spieren. Dit komt doordat er een aansluiting is gevonden op de neuronen in de hersenen die normaal gesproken het lichaamsdeel aansturen. De prijs van een bionische knie bedraagt in Nederland volgens een woordvoerder van Ossur ongeveer 13.000 euro.

Mensverbetering

Elk bionisch zintuig of bionische prothese werkt mede dankzij een chip in de hersenen. Het is echter ook mogelijk om met behulp van een chip de intelligentie te vergroten.

De wetenschap die zich hiermee bezighoudt, heet human enhancement, of in gewoon Nederlands: mensverbetering. Het onderzoek richt zich hier niet zozeer op herstel (zoals dat bij protheses wel het geval is), maar op het verbeteren van de mens met behulp van technologie. Een voorbeeld is een toepassing van nanotechnologie waarbij er wordt gezocht naar het stoppen van de veroudering van de mens en zelfs wordt er gedroomd van langdurig leven.

Verbeelding van de bionische mens

Dromen over het vergroten van de menselijke mogelijkheden is niet van vandaag of gisteren. Nog voordat Leonardo da Vinci zijn ”helikopter” ontwierp probeerde Icarus, een figuur uit de Griekse mythologie, al te vliegen als een vogel. Hij kwam echter te hoog en de zon versmolt de was waarmee de veren van de vleugels waren vastgeplakt. Hoogmoed komt dus voor de val, in de meest letterlijke zin van het woord.

Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw verschijnen er met enige regelmaat films en tv-series waarin gezinspeeld wordt op de bionische mens. De bekendste is wellicht The Six Million Dollar Man (1974-1978), een serie waarin de bijna verongelukte astronaut Steve Austin wordt opgelapt met behulp van technologie, bionica geheten. Een recente film over dit thema is ”Ghost in the Shell” (2017): de hersenen van een onherstelbaar verwonde vrouw worden hergebruikt.

Toekomst

Heeft de bionische mens de toekomst? Als het aan Teslabaas en ondernemer Elon Musk ligt wel. Want waar Musk kritisch is over kunstmatige intelligentie, die andere belangrijke technologische ontwikkeling die de potentie heeft de maatschappij grondig te veranderen, is hij bijzonder lovend over de bionische mens. Hij richtte daarom Neuralink op, een bedrijf dat bionische implantaten ontwikkelt om de hersenen te verbeteren.

Musk denkt dat op termijn een fusie van mens en machine onvermijdelijk is en heeft daarom geen enkel bezwaar tegen het doorbreken van de natuurlijke grenzen van de mens. Of het ook lukt, is een ander verhaal. Vooralsnog lijken vooral de ontwikkelingen van bionische lichaamsdelen het hardst te gaan. Analisten van het Amerikaanse BCC Research verwachten dat de markt hiervoor in 2026 gegroeid zal zijn tot 12,1 miljard dollar, waar dat nu 3,2 miljard dollar betreft, meldde Het Financieele Dagblad.

Kritiek op de bionische beloften

Vrijwel niemand krabt zich achter de oren bij de vraag of het onderzoek naar bionische protheses gewenst is. Desondanks vraagt de Zwitserse psycholoog Bertolt Meyer, die zelf beschikt over een bionische arm, zich in de Britse krant Independent af of het ethisch verantwoord is je arm te laten amputeren wanneer een bionische arm je beter doet presteren. Zelf had Meyer die keuze niet: hij werd geboren met slechts één hand.

De Zweedse filosoof Sven Hannson schreef in 2005 in het Journal of Medical Ethics dat we ervoor moeten waken om zonder medische noodzaak het menselijk lichaam steeds verder aan te passen. Zover is het in de meeste gevallen nog niet, en als het aan de Amerikaanse filosoof Michael Sandel ligt, moeten we er ook goed over nadenken of we het wel zover willen laten komen. In het boek ”Pleidooi tegen de volmaaktheid” legt Sandel uit waarom hij het streven naar perfectie als gevaar ziet voor de mens. Zijn kritiek richt zich duidelijk tegen mensverbetering, niet tegen het herstellen van uitgevallen functies van het menselijk lichaam. Volgens de filosoof dreigt de belofte van perfectie „onze waardering weg te vagen voor het leven als geschenk en ons achter te laten met niets om te bevestigen en te bewonderen dan onze eigen vrije wil.” Want, zo vervolgt hij, „een visioen van menselijk vrijheid, onbelemmerd door enige binding aan het gegevene, kan aantrekkelijk zijn, maar is bedwelmend.”