Dertien moskeeën bezocht Schreiber (1979), in een tijdsbestek van acht maanden. Dertien, op een totaal van… Niemand die het weet, ontdekte hij. Net zomin als iemand weet hoeveel moslims er in Duitsland wonen. Tussen de 4,4 en 4,7 miljoen, liet de Federale dienst voor Migratie en Vluchtelingen hem weten – maar die cijfers dateerden van december 2015 en waren gebaseerd op overzichten uit eerdere jaren. Het Duitse Bureau voor de Statistiek verklaarde dan ook onomwonden: „Er bestaan geen wetenschappelijk verantwoorde cijfers als het gaat om het aantal moslims in Duitsland.”

Hetzelfde bleek te gelden voor het aantal moskeeën. Sterker: „Toen ik mijn vraag voorlegde aan het ministerie van Binnenlandse Zaken, vroeg men mij of ik het wilde doorgeven als ik meer zou weten”, aldus Schreiber. „Men zou het graag horen.”

Even leek de website moscheesuche.de uitkomst te bieden. Volgens deze –private– site telde Duitsland op 13 februari 2017 2284 moskeeën (inmiddels 2328). De site was echter allerminst compleet en up-to-date, leerde enig speurwerk hem.

Een studie uit 2012 kwam uit op 2342 islamitische gemeenten en gebedsruimten. Ook dit cijfer bleek „niet meer dan een slag in de lucht.” Schreiber: „Er is geen andere oplossing dan schattingen te maken, bevestigde een van de auteurs van deze studie me.”

Het is overigens maar de vraag of exacte cijfers wél te geven zijn van het aantal kerkelijke gemeenten in Duitsland (en Nederland). Schreiber suggereert dat dit zo is, maar noemt vervolgens alleen de twee grote denominaties: de Evangelische Kirche in Deutschland (met 14.800 gemeenten) en de Rooms-Katholieke Kerk (met zo’n 11.500 gemeenten). Ook zijn land kent evenwel tal van andere christelijke gemeenten, al dan niet binnen een verband georganiseerd.

Kerkbezoek

Het aantal kerken in Duitsland mag dan nog altijd in de duizenden lopen, van het kerkbezóék moet over het algemeen gezegd worden dat het dramatisch is. Voor het moskeebezoek ligt dat duidelijk anders, blijkt uit Schreibers boek. Een vrijdagpreek in de Turkse Yunus-Emre-moskee in Berlijn, bijvoorbeeld, trekt zo meer dan duizend mensen, onder wie nogal wat jongeren. Schreiber: „Ik loop de straat meerdere keren op en neer. Dan ontdek ik boven een tapijtzaak, klein en verstopt, het woord ”Camii”, het Turkse woord voor moskee, zoals ik inmiddels weet. Maar een ingang vind ik niet.” Na enig zoeken blijkt de gebedsruimte zich op de eerste verdieping te bevinden. „Vanbuiten had ik het niet voor mogelijk gehouden dat hier zó’n grote ruimte zou zijn.”

De journalist opereert niet undercover. Steeds kondigt hij zichzelf aan, en probeert in contact te komen met de imam of een andere verantwoordelijke. Dat lukt zeker niet altijd, soms ook niet na verschillende toezeggingen dat het wel zal gebeuren.

Dertien vrijdagpreken neemt Schreiber op deze manier op, gehouden in moskeeën van verschillende richtingen in Berlijn, Hamburg, Leipzig, Maagdenburg, Karlsruhe en Potsdam. Steeds laat hij de –doorgaans Turks- en Arabischtalige– preken in het Duits vertalen. Al blijkt het nog niet zo eenvoudig om vertalers te vinden: sommige durven het niet aan vanwege „de soort tekst”, andere verwijten hem aan „islambashing” te doen. Uiteindelijk vindt hij toch twee gecertificeerde vertalers.

Kerstmarkt

Zoals gezegd, heeft Schreibers publicatie in Duitsland nogal wat stof doen opwaaien. De nieuwssite islamiq.de verweet hem slechts een miniem deel van de Duitse moskeeën te hebben bezocht. Islamwetenschapper prof. dr. Johanna Pink uit Freiburg wierp hem stemmingmakerij voor de voeten, omdat hij alleen als radicaal bekendstaande predikers zou hebben beluisterd. Op de site bento.de weersprak de auteur de kritiek. „Ik heb me niet op radicale gemeenten geconcentreerd. Ik bezocht heel normale moskeeën.”

Het moet inderdaad gezegd: wie in de afgedrukte preken voortdurend oproepen tot geweld tegen „ongelovigen” verwacht aan te treffen, raakt teleurgesteld. Expliciet klinkt het woord ”jihad” zelfs maar één keer, in de Al-Rahmanmoskee in Maagdenburg, en dan niet eens in de militaristische betekenis van het woord. En de waarschuwingen tegen de verleidingen van de westerse samenleving in sommige preken zullen ook bij kerkgangers herkenning oproepen.

Wat niet wil zeggen dat Schreiber geen „politieke” preken hoorde. In de Turkse Sehetlikmoskee in Berlijn bijvoorbeeld, op 22 juli 2016, in de week van de couppoging in Turkije. De imam, betaald door de Turkse regering, sprak de wens uit dat de deelnemers daaraan „voor eeuwig verdoemd” zouden worden.

Opvallend was ook het boek dat de journalist aantrof in de Wilhelmsdorfer moskee in Berlijn, in gebruik bij de als open en vredelievend bekendstaande Lahore-Ahmadiyamoslims. Het droeg de titel ”Belofte islam” en bleek één grote oproep tot „massieve verbreiding” van de islam te vormen.

Schreiber bezocht ook de Turkse Mehmed Zahid Kotku Tekkesimoskee in de Duitse hoofdstad, op vrijdag 23 december 2016. De maandag ervoor had de door Islamitische Staat opgeëiste terreuraanslag op de kerstmarkt plaatsgehad, waarbij twaalf mensen het leven lieten. In zijn preek stelde de imam de aanslag inderdaad aan de orde. „Er zullen opnieuw kringen zijn die deze moorden proberen uit te buiten en de islam ervoor verantwoordelijk stellen.” Ten onrechte, wilde hij maar zeggen. „God verbiedt het moorden. Dat behoort niet tot de islam.”

De imam zag echter een nog veel groter gevaar, zo blijkt uit het slot van zijn preek. Daaraan, aan „het grootste aller gevaren”, wilde hij volgende week vrijdag aandacht besteden. Het betrof het „gevaar van Kerstfeest.” Hieraan mocht zijn „geliefde gemeente” onder geen beding meedoen. Want God hééft geen Zoon.

Inside Islam: Was in Deutschlands Moscheen gepredigt wird; Constantin Schreiber; uitg. Econ, Berlijn, 2017; ISBN 9783430202183; 253 blz.; € 14,99.