Op een Krakaus stadsplein zijn een paar duizend mensen bijeengepakt. Het sneeuwt. De spreekster galmt in haar megafoon de namen van parlementariërs die tegen liberalisering van abortus stemden, of die zich onthielden van stemming. „Jullie verraden vrouwen”, roept ze. Gejoel gaat op en een toeter klinkt. „Communisten!”, roept een passant boos richting het protest.

Alsof er in Polen nog niet voldoende politieke onrust was, is abortus nu –opnieuw– een thema van felle polarisatie. Terwijl verruiming van abortus onlangs werd afgestemd door het parlement, liggen er juist wel voorstellen voor restricties.

Momenteel is afbreking van de zwangerschap verboden, op drie uitzonderingen na: als er sprake is van een ernstige aandoening van de foetus, als de zwangerschap gevolg is van verkrachting of incest of als er een levensbedreigende situatie voor de moeder ontstaat.

Volgens een burgervoorstel (met maar liefst 830.000 handtekeningen) zou de zwangerschapsafbreking bij de afwijking van de foetus nu ook geschrapt moeten worden. Polen kent volgens officiële statistieken iets meer dan duizend abortussen per jaar en in 95 procent van de gevallen is een probleem bij de foetus de reden.

Deze hele situatie is tegen het zere been van de demonstranten. Polen heeft al een van de meest strenge abortuswetten van Europa.

In 2016, na een eerder burgerinitiatief voor een totaalverbod op abortus dat op touw gezet was door de Rooms-Katholieke Kerk en dat gesteund werd door de eenpartijregering van Recht en Rechtvaardigheid (PiS), gingen meer dan 100.000 mensen de straat op. Toen krabbelde de regering terug. De verwachting is dat het wetsvoorstel nu een tijdje bij de commissie blijft liggen, maar bij elke volgende stap is de kans op massaprotest groot.

Veel demonstranten zijn er om persoonlijke redenen, zoals Natalia, een vrouw van eind twintig die in het onderwijs werkt. „Ik heb de leeftijd om zwanger worden, maar ik heb een erfelijke aandoening waarbij de kans op een mismaakt kind groter is. Met deze regering vrees ik de toekomst.”

Het aantal illegale abortussen in Polen is onbekend, maar gezondheidsorganisaties schatten dat jaarlijks tienduizenden zwangerschappen worden afgebroken. Ook wijken veel Poolse vrouwen uit naar Duitsland of Slowakije, of bestellen op internet abortuspillen.

Tegendemonstratie

Dora en Natalia ondersteunden het burgerinitiatief voor de wet ”Red de vrouw”, om abortus tot aan twaalf weken zwangerschap toe te staan, anticonceptiemiddelen gratis beschikbaar te stellen en de seksuele voorlichting op scholen te verbeteren. Ondanks de 400.000 handtekeningen sneuvelde dit voorstel dus. Dat ook een aantal parlementsleden van de oppositie tegenstemde, toont aan dat de politiek abortus breed afkeurt in het katholieke Polen.

In Krakau is ook een tegendemonstratie. Een dertigtal mensen –jong en oud– staat opgesteld naast het protest. Twee van hen houden een groot billboard vast met afbeeldingen van verminkte embryo’s. Uit een luidspreker klinken teksten van de paus over de beschermwaardigheid van het leven, hoewel dat geluid nauwelijks boven de trommelaars van het grote protest uitkomt. „We willen niet dat ziekenhuizen in slachthuizen veranderen”, klinkt het. ”Ja voor het leven”, staat op het spandoek.

Anna Troetowska, twintiger en coördinator van de prolifegroepering in Krakau, is voor een totaalverbod. „Doden van een kind is verkeerd, het is moord. Alle zieke kinderen moeten nu eindelijk volgens de wet worden beschermd. Een land dat haar eigen kinderen vermoordt, heeft geen toekomst.”

Abortus is niet altijd verboden geweest in Polen. Tijdens het communisme, vanaf 1956, was zwangerschapsafbreking legaal en ruimschoots beschikbaar in ziekenhuizen en privéklinieken. Het werd zelfs vergoed door de overheid. De huidige, strenge abortuswet is het gevolg van een compromis dat na de val van het communisme, in 1993, werd gesloten tussen de politiek en de kerk.

De prolifeactivisten zien onder de huidige regering een kans die wet nog strenger te maken.