De vele boeken die de Amerikaanse voorganger en auteur dr. Gary Chapman over gezin en opvoeding schrijft, zijn stuk voor stuk bestsellers. Dat geldt ook voor ”12 dingen die je moet weten als je kinderen krijgt”. Het is als het ware een toelatingsexamen voor aanstaande vaders en moeders.

Ter illustratie noem ik een paar van Chapmans ‘examenopgaven’: je moet weten dat kinderen je agenda radicaal omgooien, dat kinderen veel geld kosten, dat kinderen grenzen nodig hebben, dat de emotionele gezondheid van kinderen even belangrijk is als de lichamelijke gezondheid, enzovoort.

Opvoeden is voor Chapman niet iets wat ouders overvalt. Nee, zij kunnen het heft in eigen hand nemen. De opvoeding is een project en kinderen zijn maakbaar. Chapmans adviezen zijn praktisch en concreet. Ze zijn ook opvallend positief. Over opvoeden moet je niet tobben en klagen. Kinderen kosten tijd en geld, maar schenken ouders tegelijk veel vreugde.

Allemaal redenen die Chapmans boeken op het eerste gezicht zo aantrekkelijk maken. Maar aan zijn werk- en denkwijze zitten tegelijk ook heel wat haken en ogen. Hoewel de kerkelijke opvoeding genoemd wordt, heeft de Bijbel geen doorslaggevende invloed op Chapmans gedachtegang. Van kinderen is veel te zeggen, maar niet dat zij zo gemakkelijk te beïnvloeden zijn. Elke vader en moeder die te maken heeft met opvoedingsproblemen zal dat beamen.

In dit verband is het opvallend dat er in het boek van Chapman nergens sprake is van kinderen met beperkingen. Zijn optimisme kan voor onzekere ouders verpletterend zijn.

Daarmee wil ik niet zeggen dat zijn boek niet bruikbaar is. Integendeel, er ligt heel wat pedagogische en therapeutische ervaring in opgeslagen. De lezer moet daarbij wel voor lief nemen dat het boek vertaald is vanuit een duidelijk Amerikaanse cultuur en dat de vertaling niet feilloos is.

Uitpakken

Orthopedagoog Bert Reinds presenteert ”Het hart van opvoeden” als een christelijk opvoedingsboek. Niettemin wrijf je even je ogen uit als je de uitgangspunten van zijn visie op opvoeding leest. Opvoeden is je kind de ruimte bieden om te groeien, helpen ontdekken wie het kind is. Opvoeden is een kind uitpakken, waarbij een kind steeds meer zichzelf uitpakt. Opvoeden is een vlam ontsteken, niet een vat vullen. De eigen wensen en behoeften van kinderen zijn het uitgangspunt in het contact met anderen. Niet bepaald een Bijbelse visie op opvoeding.

Hoe meer de opvoeder investeert in de relatie met kinderen, des te beter zij zich ontwikkelen. Gaat dat zo in de praktijk van het dagelijks gezinsleven? Maakt deze benadering een opvoeder niet blind voor de zonden en tekorten van zowel ouders als kinderen? En minstens zo belangrijk: wordt hier het heil van kinderen en ouders nog wel van het werk van de Heilige Geest verwacht?

Vergeleken met eerdere publicaties van Reinds, bijvoorbeeld ”Vader zijn met hart en handen”, is zijn opvoedingsvisie vérgaand geseculariseerd. Toch is daar niet alles mee gezegd. Reinds’ opvattingen over opvoeding hebben een sterk reactief karakter. Veel van zijn adviezen lijken voort te komen uit kritiek op een opvoedingscultuur die in het verleden kinderen degradeerde tot verlengstukken van ouders die meer te eisen dan te geven hadden. Mogelijk verklaart dat zijn nadruk op de autonome keuzes van kinderen en de terughoudendheid van ouders in het beïnvloeden van kinderen.

Dat maakt ”Het hart van opvoeden” ook tot een leerzaam boek. Het kan ouders een spiegel voorhouden: gaat het me in de opvoeding nu om mijn eigen gelijk of om een respectvolle omgang met „Gods geschenk”? En dan valt er ook veel te leren van Reinds. Er ligt in zijn boek een schat aan praktijkervaring besloten, waar een kritische lezer zijn voordeel mee kan doen. Toch jammer dat hij zijn onmiskenbare talent niet meer laat leiden door een voluit christelijke visie op de opvoeding.

Begrijpen

De herhaalde boodschap van de auteurs van ”Spreken over de Koning” is dat je alleen christelijk kunt opvoeden wanneer je kinderen begrijpt en liefhebt en wanneer je als opvoeder zelf met Christus verbonden bent. In het eerste hoofdstuk zet prof. dr. M. J. Kater, hoogleraar praktische theologie aan de TUA, de toon. God is niet te groot voor kinderen, als opvoeders hun plaats maar weten.

Dat wil onder meer zeggen dat ouders, leraren en predikanten zich door Hem moeten laten leiden, omdat Hij Zichzelf immers ook aan hen heeft aangepast. „Erken”, zegt dr. Kater, „dat Gods werk niet afhangt van jouw woorden of het begrip van het kind.” Inderdaad, God is groter dan ons verstand en ons spreken. Maar dat neemt niet weg dat opvoeders hun voordeel kunnen doen met inzicht in de emotionele en mentale ontwikkeling van kinderen.

Dat blijkt overduidelijk uit het derde hoofdstuk over het bevattingsvermogen van kinderen op verschillende leeftijden. Daarover hebben dr. Janneke de Jong en drs. Eefje van de Werfhorst (beiden werkzaam bij Driestar hogeschool in Gouda) een waardevol hoofdstuk geschreven, boordevol informatie over de taalontwikkeling van kinderen. Verplichte kost voor iedere opvoeder die met kinderen in gesprek wil komen over Gods Woord of een Bijbelverhaal voor kinderen wil vertellen. Welke woorden begrijpen kinderen op een bepaalde leeftijd en welke zinnen zijn te moeilijk?

De hervormde predikant dr. M. Klaassen schrijft over de betekenis van het Bijbelse verbond voor het onderwijs aan kinderen. Daarvoor geeft hij onder meer een overzicht van de manier waarop er in de Bijbel over kinderen wordt gesproken. Zijn bijdrage leert moderne opvoeders dat zij in de geschiedenis niet de eersten zijn die kinderen van de Heere Jezus vertellen. Vaders, moeders en leraren hebben ontelbare voorgangers.

Margreet van den Berg, medewerker van het Landelijk Contact Jeugdwerk Christelijke Gereformeerde Kerken (LCJ), geeft haar lezers treffende voorbeelden van een persoonlijke omgang met kinderen. Ze heeft hart voor een kinderleven dat op de Koning gericht moet worden, met name bij het Bijbellezen. Ze sluit haar ogen niet voor allerlei valkuilen in het contact met kinderen: de neiging om te gaan preken of te oordelen voordat je de situatie goed kent. Ook de richtlijnen die zij geeft voor een goed gesprek met kinderen zijn helemaal op de praktijk afgestemd.

Drs. Laurens Snoek, lerarenopleider aan de Christelijke Hogeschool Ede, schrijft over ”Woorden om te zingen”, dat wil zeggen over liederen die recht doen aan de Koning en aan het kinderhart. Hij is kritisch ten aanzien van veel „populaire” teksten en zoekt naar aanvaardbare liederen voor kinderen en jongeren. Daarbij stuit hij op de kerkelijke verdeeldheid en het onvermogen om binnen de gereformeerde gezindte te komen tot een begrijpelijke psalmberijming en voluit Bijbelse liederen. Zijn bewogenheid om de jeugd inspireert.

Praktijk en visie

Naar mijn mening moet een christelijke opvoedingspraktijk zijn ingebed in een Bijbelse visie op ouders en kinderen. Geen christelijke opvoeding zonder een persoonlijke verbondenheid met Jezus Christus. Geen christelijke opvoeding zonder het besef dat de leiding van de Heilige Geest in het dagelijks gezinsleven onmisbaar is.

Opvoeden zonder de gebedsworsteling om het eeuwig heil van kinderen is zielloos. Een helder zicht op de zonden van zichzelf en van hun kinderen zal ouders uitdrijven naar hun Schepper en Verlosser. Dit en nog veel meer maakt het opvoeden van kinderen tot een van de mooiste opdrachten die de Heere aan mensen geeft. Die schoonheid proeven we in het ”Spreken over de Koning”. Bij alle praktische bruikbaarheid schieten de beide andere boeken hier tekort. Het hart van de opvoeding zonder een centrale plaats voor Jezus Christus is geen kloppend hart.

Boekgegevens

12 dingen die je moet weten als je kinderen krijgt, Gary Chapman; uitg. Sestra, Heerenveen, 2017; ISBN 978 94 918 4478 2; 215 blz.; € 14,95; Het hart van opvoeden, Bert Reinds; uitg. Plateau, Hilversum, 2017; ISBN 978 90 580 4124 1; 120 blz.; € 14,95; Spreken over de Koning. Begrijpelijk opvoeden in gezin, kerk en op school, Margreet van den Berg-van Brenk e.a.; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2017; ISBN 978 94 029 0491 8; 115 blz.; € 9,95.