Waar coalitieonderhandelingen in Duitsland doorgaans voor de kerstdagen worden afgerond, staat het vierde kabinet van Merkel, wanneer er niets meer misgaat, pas vlak voor Pasen.

Of dat lukt is waarschijnlijk, maar niet zeker. Het 177 pagina dikke regeerakkoord waarover CDU/CSU en SPD het gisteren eens werden, kan nog worden afgeschoten door de 460.000 partijleden van de sociaaldemocraten.

De Grote Coalitie in Duitsland was altijd bedoeld als een noodverband, een uitzondering om stabiliteit te garanderen. Nu staat het verbond tussen de grootste volkspartijen voor alles, behalve stabiliteit. Wat als de SPD-leden ”nee” zeggen? Hoe onrustig worden de sociaaldemocraten wanneer bij de komende deelstaatverkiezingen de kiezers wellicht weglopen?

Nu wordt een stabiel Duitsland en daarmee een stabiel Europa afhankelijk gemaakt van de persoon Angela Merkel. En daarmee klinken de gevolgen van haar migratiepolitiek door in het regeerakkoord. De titel ”Een nieuw elan voor Europa, een nieuwe dynamiek voor Duitsland, een nieuwe cohesie voor ons land”, kan nauwelijks verhullen dat er geen antwoorden zijn gevonden waaruit elan, dynamiek of cohesie kunnen voortvloeien.

Niets illustreert dat meer dan de manier waarop deze nieuwe regering tot stand komt. Wat de afgelopen maanden vooral van de onderhandelingstafels kwam, was de geur van angst om Duitsland te moeten regeren. Behalve Merkel wilde zo’n beetje iedereen liever oppositie voeren.

En met die bangheid groeide het wantrouwen tussen de partijen. Discussies die uitlekten gingen nooit over de vergezichten, maar over de kleine lettertjes. Zo was het conceptregeerakkoord grotendeels al voor het weekend af, maar werd er nachten doorgehaald over details rond de ziektekostenverzekering. ‘Kleinigheden’ waar de formatie normaal gesproken niet op zou stuklopen. Nu had het zomaar gekund. Daaruit spreekt vooral de onzekerheid bij politici over de vraag wat de burger eigenlijk wil.

Achter die onzekerheid schuilt de opkomst van de AfD. Om de uiterst rechtse partij de wind uit de zeilen te nemen, lijkt het wel alsof de partij bij thema’s zoals asielbeleid aan tafel zat. Aan de andere kant wil SPD-leider Schulz als oud-voorzitter van het Europees Parlement en beoogd minister van Buitenlandse Zaken juist het elan voor Europa vormgeven als reactie op de anti-Europastemming van de AfD.

Schulz wil dat Duitsland actiever meedoet aan het versterken van de EU. Nadrukkelijk wordt daarbij als tandempartner het Frankrijk van Emanuel Macron genoemd. Dat is niet per se goed nieuws voor premier Rutte, die de afgelopen jaren zo harmonieus samenwerkte met Merkel. De SPD wist namelijk nog een sleutelpositie te kapen. De huidige burgemeester van Hamburg, Olaf Scholz, wordt naar voren geschoven als minister van Financiën.

Daarmee zitten de sociaaldemocraten aan de knoppen van de Europa-agenda, samen met de gelijkgezinde Macron. En dat kan botsen met de Nederlandse belangen. Meer geld voor Brussel, meer solidariteit voor Zuid-Europa en niet minder maar méér Europa.

De prijs die de CDU moet betalen voor het feit dat Merkel bondskanselier mag blijven is hoog. De SPD mag veel belangrijke posities invullen. Dat laat zien dat de toekomst van Duitsland en Europa voor Merkel slechts bijzaak was in de formatie, schrijft de Frankfurter Allgemeine.