Rikko Voorberg bekritiseert op scherpe en hartstochtelijke wijze de zorg in Nederland. Op het eerste gezicht lijkt het op doorgeschoten kritiek van een theologische buitenstaander. In dit artikel wil ik laten zien dat er eerder sprake is van een lutheraanse oproep tot reformatie.

Op 31 januari nam Abwin Luteijn afscheid als directeur van Pro Life. Ter gelegenheid van dit afscheid werd er een minisymposium gehouden. De theoloog Rikko Voorberg presenteerde 95 stellingen voor de zorg die geïnspireerd waren door de beroemde stellingen van Maarten Luther.

Voorberg hekelt het vertrouwen dat mensen in de professionele zorg stellen. Hij ziet het als een moderne vorm van pauselijke aflaat. Stelling 24 verwoordt dit scherp: „Daarom worden de meeste mensen bedrogen als artsen of zorginstanties beloven dat alle pijn in dit leven oplosbaar is.”

Deze stelling roept veel vragen op. Begrijpt hij echt wat er in de zorg gebeurt? Doet hij recht aan de liefde en inzet van zorgprofessionals?

Utopie

Een van mijn promovendi doet onderzoek naar de ‘geboorte’ van een internetportaal in de zorg. Het doel van dit portaal is dat patiënten alle informatie, dossiers en elektronische hulpmiddelen krijgen die nodig zijn om hun gezondheid te managen.

In de beginfase van de ontwikkeling van dit portaal werd een promotiefilmpje gemaakt. We zien een vriendelijke oude dame die via het portaal haar chronische ziekte managet. We ontmoeten betrokken zorgverleners die alle tijd hebben om goede zorg te leveren. Het opvallendste is echter wat we niet zien. We zien geen witte jassen, geen pijn, geen wanhoop, geen tranen en geen dood.

Het filmpje verbeeldt een ideaal, een utopie. Het belooft vrijheid. Het belooft dat elke pijn weggenomen kan worden en elke ziekte zorgeloos gemanaged kan worden. Het portaal schreeuwt de gebruiker de belofte van Mattheüs 11:28-30 toe: „Kom tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijn, en Ik zal u rust geven (…) want Mijn juk is zacht en Mijn last is licht.” Rust geven: dat is de belofte van de medische zorg. Een zacht juk en een lichte last: dat is de belofte van de internetportalen.

Religie

Dit portaal staat niet op zichzelf. Het drukt op scherpe wijze uit hoe we over onszelf, de wereld en God denken. We geloven niet meer dat ons leven bepaald wordt door duivels, engelen of goden. Integendeel, we geloven dat er voor alles een rationele verklaring en een technologische oplossing is.

De Poolse filosoof Szerszynski heeft deze ontwikkeling in de cultuur scherp gekarakteriseerd. Hij stelt dat religie niet verdwenen is maar in een andere vorm is teruggekeerd: het geloof in God is vervangen door het geloof in wetenschap en technologie. Anders gezegd: de zorg probeert het gat van het verdwenen geloof in God te vullen.

De praktijk van de zorg laat zien dat het gat van het verdwenen geloof in God niet gevuld kan worden door medische technologie en betrokken professionals. Technologie kan een verdrietige en wanhopige patiënt niet troosten. Zorgprofessionals kunnen geen antwoord geven op de vraag van een patiënt naar de zin van het sterven. Terwijl dit soort emoties en dit soort vragen zo belangrijk zijn.

Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor. Zo pleit de arts Machteld Huber voor een andere definitie van gezondheid, waarin kwaliteit van leven, samenleven met anderen en zingeving kernaspecten zijn.

Samenleving

De gezondheidszorg in Nederland is technisch gezien een van de beste in de wereld. De kritiek van Voorberg gaat veel verder dan de techniek van de zorg. Hij gaat hem om de samenleving waarin die zorg is ingebed. Het gaat over mensen die het moeilijk vinden om in ziekte er voor de ander te zijn en om existentiële vragen rond de dood aan de orde te stellen. De spannendste vraag die boven het symposium hing, was of een reformatie in de zorg plaats zal vinden ondanks of mede dankzij de christelijke zorg. Maar die vraag werd niet gesteld en ook niet beantwoord.

De auteur is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Maastricht.