Taalrubriek: door de wol geverfd
Het zou zomaar een zin uit een nieuwsbericht kunnen zijn: de door de wol geverfde politicus is de gedoodverfde winnaar van de presidentsverkiezingen. Als hij een beetje goed uit de verf komt, tenmiste.
Voor een land dat beroemde schilders als Rembrandt, Van Gogh en Mondriaan heeft voortgebracht kent Nederland maar bar weinig uitdrukkingen waarin verf wordt gebruikt. In de beginzinnen van deze column zijn ze wel zo’n beetje allemaal genoemd.
Wat ”door de wol geverfd zijn” betekent is wel bekend. Daarmee wordt aangegeven dat iemand op een bepaald terrein veel ervaring heeft. Het kan ook de negatieve bijklank van brutaal of schaamteloos hebben. Maar hoe moeten we ons de letterlijke betekenis voorstellen? Het is raar dat iemand ”door de wol geverfd” kan worden.
Het helpt als we weten dat de oorspronkelijke uitdrukking was: ”in de wol geverfd zijn”. Bij de productie van kledingstukken is het handig om de wol vóór de bewerking een verfbad te geven, dus ”in de wol te verven”. De kleur trekt er dan goed in en de stof zal later ook niet zo gauw verschieten. De predikant Johannes Smetius (1590-1651) noteerde om die reden: „Hij is in de wolle geferft, hij en verschiet niet.”
Donaes Idinau noemt de uitdrukking in zijn ”Lof van wiisheid ende goed geluck”, een verzameling van 300 op rijm gezette spreekwoorden die in 1606 bij Plantijn in Antwerpen werd gedrukt.
„In de wolle gheverwet, dat seght men van sulcken,
Die niet licht en ver-anderen van koleure:
Noch licht om iet en booghen of bulcken,
Maer gaen stout met den haeren deure.
Niemandt en kan hebben s’ doods ure tot keure.”
Met andere woorden: de uitdrukking slaat op mensen die zich niet gauw van de wijs laten brengen of die met alle winden meewaaien. Maar of dat nu van elke politicus kan worden gezegd…
Blijft de vraag hoe het dan zit met dat lugubere ”gedoodverfde”. Oorspronkelijk was de uitdrukking ”iemand doodverven met iets”. Doodverf is grondverf – vergelijk het Engelse ”dead color”. Staat een schilderij in de grondverf, dan zijn de contouren van de hoofdpersoon in ruwe vorm zichtbaar. Het staat al vast wie het gaat worden.
De term zelf houdt mogelijk verband met de doodskleur, omdat de grondverf die schilders gebruikten een doffe kleur wit had. Volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands is het ook mogelijk dat de term doodverf slaat op het feit dat deze verflaag wordt overschilderd en zodoende ‘doodgaat’.
Tweewekelijkse rubriek waarin de achtergrond van bekende en minder bekende uitdrukkingen wordt onderzocht.
