”Vernieuwing” is een sleutelwoord in de onderwijswereld. Het gebouw van educatie ondergaat permanente renovatie, het staat voortdurend in de steigers. Vernieuwing vraagt veel energie, kost veel tijd en brengt extra werkdruk met zich mee. Van christelijke leerkrachten wordt verwacht dat ze ”con amore” meewerken aan onderwijsvernieuwing. Dus niet al zuchtend maar van harte.

Er zit iets legitiems in dingen verbeteren, vernieuwen. Je kunt er zelf plezier aan beleven en nieuwe impulsen ervaren. Dat sluit niet uit dat het weleens te veel wordt. Er móét zo veel, en als je net klaar bent met een project van curriculumvernieuwing komt de overheid weer met nieuwe eisen.

Laten we met elkaar nadenken over de vraag of we aan onze geloofsovertuiging motivatie ontlenen voor ons participeren in onderwijsvernieuwing. Kan het zo zijn dat we juist vanuit onze identiteit intrinsiek gemotiveerd zijn om meer dan het gewone te doen? Ik beperk mij tot een drietal gezichtspunten.

1. Gods nieuwheid draagt ons vernieuwen.

Onze inzet voor voortgaande vernieuwing en verbetering in het onderwijs heeft alles met ons geloof in God te maken. God is de God Die elke dag nieuw is. Dat is de diepe inhoud van Zijn Naam, Heere, Jahwe, „Ik zal zijn die Ik zijn zal.” Het wonderlijke van deze Naam is dat je die tegelijkertijd heel statisch en heel dynamisch dient op te vatten. Enerzijds is God de Onveranderlijke, de hoogste Zijnde, bij Wie geen verandering is noch schaduw van ommekeer. Bij alles wat wisselt en wankelt, staat God vast als de Rots der eeuwen. Tegelijkertijd is God steeds verrassend nieuw, in elke nieuwe situatie is Hij ongedacht present. De Eeuwige is altijd bij de tijd. Hij loopt nooit achter de feiten en ontwikkelingen aan.

Daarom is de gemeente van Christus behoudend en vernieuwend tegelijk, bij uitstek conservatief en bij uitstek progressief. Dat geldt dan ook voor het christelijk onderwijs. Conservatief in het zorgvuldig bewaren van het Woord Gods dat het is toevertrouwd. Progressief in het steeds weer vinden van nieuwe woorden en wegen, methoden en media ten dienste van de vorming van jonge mensen. Als ze maar dienstbaar zijn aan het hoge doel: dat de aan onze zorg toevertrouwde jongeren opgroeien als mensen die met hun gaven en talenten God willen dienen in cultuur en maatschappij.

2. Persoonlijke vernieuwing moet worden verbonden met ons dagelijks werk.

Onlangs hield dr. G. A. van den Brink uit Rotterdam-Kralingseveer een prikkelend betoog (RD 15-1). Hij stelde dat een geheiligd en wedergeboren karakter onmisbaar is voor het docentschap. Ik citeer: „Vertrouw op Gods genade en Zijn gulheid, die de genade van de wedergeboorte geven wil. De deugden van geloof, hoop en liefde wil Hij ook aan jou als docent en aan je leerlingen geven. Als dat vertrouwen de basis is voor ons christelijk onderwijs kunnen en mogen we verwachten dat dit alles niet zonder zegen zal blijven.”

Ik sluit graag aan bij deze bezielende woorden. God vernieuwt mensen. De Heilige Geest maakt midden in onze geestelijke doodsstaat en volstrekte verlorenheid een wonderlijk nieuw begin (zie onder meer 2 Kor. 5:17, Gal. 6:15, Ef. 4:23 en 24). Vanuit de verbondenheid met Christus stromen nieuwe levenskrachten in ons, die van nature onvruchtbare en dorre ranken zijn, zodat we werkelijk vrucht gaan dragen (2 Kor. 4:16, vgl. Kol. 3:10, 2 Kor. 3:18). Genoemde teksten zijn voor ons alarmerend zolang we niet delen in deze geestelijke vernieuwing. Ze zijn echter uiterst bemoedigend wanneer we er weet van hebben dat we telkens met onze lege vaten bij de Bron van vernieuwing terechtkunnen.

Het is van groot belang deze levensvernieuwing door de Heilige Geest direct te verbinden met onze beroepspraktijk. Denk aan de docent die meer en meer maatwerk wil bieden voor leerlingen, met hart voor elk kind en met oog voor verscheidenheid. Wat is het dan van grote betekenis dat je allereerst óver je leerlingen kunt spreken mét de Heere en vervolgens mét de leerlingen kunt spreken óver de Heere. Wat is het voor de leerkracht die met passie zijn of haar werk wil doen geweldig om tot rust te komen bij God, ’s zondags en door de week, om zo steeds weer kracht te putten voor het veeleisende werk. Het gaat erom dat we er diep van doordrongen zijn dat we dagelijkse vernieuwing nodig hebben en niet kunnen rusten op onze bekwaamheden en routine.

Wanneer we afhankelijk leven, zullen we merken dat we er niet alleen voor staan. Dat geldt allereerst persoonlijk, maar ook samen als directie en team. Een van de grootste voorrechten van een echt christelijke school is dat je met elkaar openhartig kunt spreken over wat goed gaat, maar ook over wat minder of helemaal niet goed gaat. Dat je oog hebt voor elkaars mogelijkheden en moeilijkheden. Dat je samen biddend naar de Bron van vernieuwing gaat. Wat mooi dat je eerlijk kunt zijn tegenover elkaar omdat je eerlijk bent voor God. Dit gaat niet vanzelf. Persoonlijk getinte weekopeningen, gemeenschappelijke gebeden, gesprekken van hart tot hart zijn van onschatbare waarde.

3. We mogen aan vernieuwing werken onder de hoede van de hoop.

Het leven van de christen staat volgens Johannes Calvijn „onder de hoede van de hoop” (sub custodia spei). We mogen hoop, een positief perspectief op de toekomst, communiceren in het team en naar leerlingen. Richtinggevend is de hoop op lichamelijke opstanding op de jongste dag. Wanneer ons lichaam op een nieuwe wijze terugkomt, geldt dit ook voor alle zinvolle arbeid die we in dit aardse bestaan verrichten. Al wat gedaan wordt uit liefde tot Jezus (bijvoorbeeld in de fabriek, op kantoor, op de akker en op school) houdt zijn waarde en zal blijven bestaan. Het werk dat in de kracht van Christus’ Geest gedaan wordt, is niet tevergeefs. Niet alle werken van de gelovigen houden stand in Gods gericht (1 Kor. 3:10-15), maar Christus schenkt ons de kracht om tot Gods eer werk te doen van blijvende betekenis (vgl. Openb. 14:13, 1 Kor. 15:58, 1 Kor. 1:31, Ef. 6:6-8, 1 Thess. 2:12).

Er volgt een oogst op het leven als christen. Dat geldt ook van de dagelijkse schoolpraktijk: liefdevolle aandacht, een luisterend oor, een opbeurend woord, een geduldige grondhouding, een eenvoudig getuigenis recht uit het hart. Alles moet gelouterd en geheiligd worden, want geen enkel werk van ons is volmaakt. Toch maakt het leven waarin iets van Jezus’ liefde doorstraalt deel uit van de oogst die meegaat in de eeuwigheid. Het heeft zin om hier op aarde te leven en te werken zolang het dag is, afhankelijk van Gods Geest. Liturgisch en evangelisatorisch, maar ook agrarisch, technisch, artistiek en pedagogisch werk krijgt in Christus nieuwe toekomst. Over onderwijsvernieuwing gesproken!

We dienen bescheiden te blijven en mogen nooit denken dat wij de wereld ten goede kunnen keren. Voor echte vernieuwing en vooruitgang zijn we afhankelijk van Gods werk. Wij doen in het geloof slechts wat anticiperende vingeroefeningen voor het grootse concert. Er is geen plek voor triomfalisme. Het Koninkrijk van God bouwen we niet, maar we verwachten het overeenkomstig Zijn belofte (2 Petrus 3:13). Juist vanuit dit verwachten kunnen we zinvol bouwen. We slaan in ons dagelijks werk de hand aan de ploeg onder de hoede van de hoop. Vernieuwen heeft zin omdat het God is die vernieuwt!

De auteur is hoogleraar systematische theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit (Leuven). Dit artikel is een verkorte weergave van de lezing die hij op 24 januari hield op de Identiteitsdag van Driestar educatief in Gouda.