Kerk & religie

Gewicht en majesteit in Jacobi

Verscheidenheid in de kerk? Prima, maar blijf wel de Bijbel uitleggen. Ds. A. J. Zoutendijk uit Utrecht staat vandaag 40 jaar in het ambt. Zelf spreekt hij liever niet „al te dichtbij over God; het moet toch een wonder blijven dat God Zich naar ons overbuigt. Maar de Heilige Geest heeft veel meer pijlen op Zijn boog.”

Reinald Molenaar

22 January 2018 08:07Gewijzigd op 16 November 2020 12:27

Ds. A. J. Zoutendijk is 40 jaar predikant. beeld RD, Henk Visscher

Nog een halfjaar en dan neemt ds. Zoutendijk afscheid van de protestantse gemeente Utrecht vanwege zijn emeritaat. Hij diende de Jacobikerk vanaf 1990 en het afscheid valt hem zwaar. „Niet meer over die plavuizen lopen ’s zondags, niet meer die bekende gezichten, dat samenspel met de gemeente die het Woord als het ware uit je trekt. Ik zie op tegen die leegte.”

Mocht de vraag komen wat er in al die jaren is veranderd, dan heeft de predikant alvast een antwoord: er is vooral veel hetzelfde gebleven. „Toen ik hier in Utrecht kwam, zongen we de Psalmen in de oude berijming, nu zingen we ook uit het liedboek. Als we iets veranderen, doen we het meteen goed. Maar het karakter van de verkondiging is niet veranderd. In de kern is dat pastoraal, met aandacht voor hoe je in deze tijd staat en tegelijk geworteld in de gereformeerde traditie. De diensten ademen een zekere rust. Daar komen de mensen ook voor, de stilte, het gebouw, het licht dat binnenvalt. We hechten aan kwaliteit. Aan goede organisten bijvoorbeeld. Dat kan elitair overkomen, maar mijn voorganger –ds. A. Kool– haalde in dit verband altijd Calvijn aan, die sprak over gewicht en majesteit in de liturgie. Je moet niet al te dichtbij spreken over God.”

Van ds. Kool leerde de jubilerende predikant dat persoonlijkheid belangrijker is dan leiderschap. „Ik heb niet zoveel met het woord leider. In de Bijbel lees ik over voorganger of opziener. En verder ben je dienaar, al krijg ik wat ironische gedachten als ik collega’s over dienen hoor spreken. Wees maar gewoon voorganger, denk ik dan. Je gaat in de prediking voor in wat de gemeente met elkaar deelt. En Jezus is de grote Voorganger, de Leidsman en Voltooier van het geloof.”

Waar staat u voor als predikant?

„Voor echte verkondiging. Je moet geen knoeiwerk leveren, maar de tekst uitleggen. Ik hoor van kerkgangers dat ze zo weinig leren in de kerk. Juist die mensen zijn van belang, die moet je erbij zien te houden. Je moet het Woord zo brengen dat het hun levenswerkelijkheid wordt, dat ze er door de verkondiging opnieuw in gezet worden.

Ik hecht wel aan bevindelijke taal, want ik ben daar zelf door geraakt. Verder sta ik voor een mooie liturgie. Ze is iets wezenlijks, ze zorgt voor een geheimzinnige verbinding. Vaak passen de liederen nog beter dan ik van tevoren bedenk. Dat doet de magie van de taal, daar geloof ik in. Taal is een middel van de Geest.”

Waarin bent u tekortgeschoten?

„In mijn boodschap voor diepongelukkige mensen. Er zitten niet alleen zondaars in de kerk, maar ook veel diepongelukkige mensen. Je moet tegenwoordig steeds maar gelukkig zijn…

Voor homo’s in de kerk heb ik wel wat mogen betekenen, al kon ik het nooit helemaal goed doen. Ik blijf homoseksualiteit zien als gebrokenheid in de schepping, en dat is geen simpel thema. Maar als gemeente waren we vastbesloten: we gaan ze niet de deur wijzen. Hoe lief collega’s en gemeenten vaak proberen te zijn, uiteindelijk worden homo’s toch afgewezen als ze in een relatie leven. Ik heb een kind van een stel gedoopt, vanuit de oude hervormde gedachte: „D’r moet gedoopt worden.” Toch blijven er gevoeligheden over en weer. Homo’s willen soms méér in een context waarin dat echt niet gaat.

De Anglicaanse Kerk zet me aan het denken. William Taylor, voorganger van St. Helens in hartje Londen, sprak over een „onvermijdelijke vermijding” toen twee anglicaanse geestelijken van hetzelfde geslacht met elkaar trouwden. Hij zei met Paulus: „Mijd deze mensen, ga niet met hen om.” Dat is stevige taal, die laat zien hoe diep de verschillen zijn.”

Dan toch nog deze vraag: wat heeft u zien veranderen in veertig jaar?

„De grens tussen geloof en leegte is flinterdun geworden. Mensen zijn zoekende in de leegte, ze zijn zomaar de wanhoop nabij. Ik begrijp de schrijver Tomas Halik als hij zegt: „Ik ben het in alles met atheïsten eens, alleen zijn ze me te ongeduldig. Ze willen niet wachten op God.”

Het ontroert me als ik zeg dat God juist in de leegte er toch bij wil zijn. Want wat kan ik Hem vaak wegdenken uit mijn leven. En toch blijft er die trekking.

Je hoort weleens: „Mijn kinderen geloven niet meer, maar ze zijn gedoopt…” Nou, mijn ongeloof is op dat punt het sterkst. Je hoeft me niet te vertellen dat God wonderen kan doen, dat weet ik ook wel. Maar de Bijbel, zeker het Nieuwe Testament, redeneert veel zwart-witter: Ze zijn afvallig geworden, ze hebben deze wereld liefgekregen, ze hebben de duisternis liever dan het licht. Daar pieker ik over.

De Canadese filosoof Charles Taylor zegt: „In deze tijd is geloven een optie geworden.” Ik merk dat. Juist daarom ben ik blij dat ik elk jaar belijdeniscatechisanten heb gehad. Soms groepen van 30, één keer was het er slechts één. Die jonge mensen houden je bij de les, ze willen ergens voor gaan.

Maar ook onder hen haken er weer af. Ze worden weggetrokken. Dat zit voortdurend in mijn achterhoofd als ik belijdeniscatechese geef. En dan komen die oude vragen boven: Wat is nu waarlijke levensverandering? Die onberouwelijke bekering die droefheid naar God werkt?”

Ds. Zoutendijk 40 jaar in ambt

Andries Zoutendijk werd geboren op 24 juli 1952. Hij studeerde theologie in Utrecht en werd in 1978 predikant in de hervormde gemeente te Noorden. Daarna stond hij in Groningen (1982) en sinds 1990 dient hij de Jacobikerk in Utrecht. Hij gaat deze zomer met emeritaat. Ds. Zoutendijk was vanaf 2006 twee jaar in deeltijd predikant in algemene dienst bij de Protestantse Kerk en verzorgde de nascholing van predikanten. Hij schreef onlangs met dr. W. M. Dekker het boek ”De Geest onderscheiden”. Ds. Zoutendijk is getrouwd en heeft vier kinderen.