Driekwart van de zittende gemeenteraadsleden stelt zich opnieuw beschikbaar voor een volgende periode. Ondanks de werkdruk, het niveau van de gemeenteraad en de hoogte van de vergoeding. Dat meldde de NOS op 11 december op basis van het Nationaal Raadsledenonderzoek 2017.

Werken in het hart van de democratie is waardevol, vraagt offers en een investering in kwaliteit. Als raadslid houd je toezicht op een college en verwacht je dat het verantwoording aflegt. Maar wie controleert de gemeenteraad en de raadsleden? Is één controle per vier jaar door de kiezers genoeg? Hoe borgen gemeenteraad, raadsfracties en individuele raadsleden hun eigen kwaliteit, keuzes, hoe wordt er verantwoording afgelegd, het lerend vermogen aangesproken en hoe ontwikkel je je daarin?

Professionaliteit en zelfreflectie

Gemeenteraadsverkiezingen: iedere vier jaar moet er opnieuw een verkiezingsprogramma worden geschreven, een kandidatenlijst worden opgesteld et cetera. Met het oog op de komende gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart 2018 is het zinvol om zelfreflectie toe te passen. Noem het bestuurlijke kwaliteitszorg. „Ik vind dat de kiezer erop moet kunnen vertrouwen dat raadsleden en leden van de Provinciale Staten goed zijn toegerust”, aldus Kamerlid Stieneke van der Graaf (ChristenUnie) in een interview met het Nederlands Dagblad.

Door professionalisering en regelmatige zelfreflectie geef je het werk binnen de fractie niet alleen structuur, maar ook focus en richting. Het dwingt zowel de fractie als een individueel én democratisch gekozen volksvertegenwoordiger serieus uitvoering te geven aan de speer- en actiepunten uit het verkiezingsprogramma en daarover verantwoording af te leggen tegenover burgers en achterban. Doe wat je hebt beloofd.

Verkiezingsprogramma

Als het goed is, bestaat een verkiezingsprogramma niet alleen uit een set mooie beleidsvoornemens, maar is het lokaal toepasbaar en uitvoerbaar. Een omgevingsanalyse is wellicht hiervoor een dure beleidsmatige term, maar het is op zijn minst handig dat er in een verkiezingsprogramma aansluiting wordt gezocht bij groepen zoals ouderen, jongeren, gezinnen, ondernemers, gelovigen en sociaal kwetsbaren.

Een visie op veranderende rollen van overheid en samenleving –denk aan burgerparticipatie en de verschuiving naar volksvertegenwoordiging en een participatieve democratie– kan dan niet ontbreken.

Fractieprogramma

Schakels tussen beleid en uitvoering vormen de fractie en het fractieprogramma. Of het nu gaat om een plek in de oppositie of in de coalitie, een fractie zal het zich niet kunnen veroorloven aan de zijlijn af te wachten en alleen collegevoorstellen te beoordelen. Een fractieprogramma kan, door het stellen van doelen, wel degelijk dienstbaar zijn aan de lokale democratie.

Een jaarverslag van een fractie laat de kiezer zien wat de inbreng is geweest in de gemeenteraad. Verder kijk je kritisch naar het eigen functioneren. Wat was ons voornemen? Wat hebben we ermee gedaan? Waar ging het goed en waar was bijstelling nodig? Wat leren we daarvan voor onszelf en wat doen we volgend jaar anders? In het verlengde hiervan ligt de evaluatie. Het is goed om jaarlijks stil te staan bij deze en andere vragen. Bijvoorbeeld: komt het functioneren van een gemeenteraadslid en de gemeenteraadsfractie goed tot zijn recht?

Aan de slag

Met het ”Zakboek raadsleden” of met andere boeken en trainingen ben je er nog niet. Je moet als raadslid zelf aan de slag met kwaliteit, zichtbaarheid en verantwoording. In een democratie maken burgers op basis van een programma en beloftes een keuze hoe zij het land ingericht en bestuurd willen hebben. In het huidige representatieve stelsel heeft tot op heden geen partij een meerderheid behaald. Daarom moeten er keuzes gemaakt en compromissen gesloten worden, wil er een regeerakkoord of coalitieakkoord tot stand komen.

Democratische beloftes zijn dus geen resultaatsverplichtingen maar op zijn minst wel inspanningsverplichtingen. In de huidige moderne tijd zitten mondige burgers korter op beleid en uitvoering en wordt er meer transparantie gevraagd. Een toets eens in de vier jaar houdt een democratie niet vitaal. Verantwoording, kwaliteit en betrokkenheid vergroten wel transparantie en mogelijkheden tot participatie en bijsturing.

De auteurs zijn respectievelijk gemeenteraadslid voor de Protestantse Combinatie Waddinxveen in Waddinxveen en redacteur van het ”Zakboek raadsleden”, en juridisch adviseur omgevingsrecht en kwaliteitszorg bij de gemeente Lopik.