De koning en de koningin zitten wat hun kledingkeuze betreft in een lastig parket, laat Els Smit in haar onlangs verschenen boek ”De nieuwe mode van Oranje” zien. „Ze moeten én sterren zijn én benaderbaar én koninklijk.” De sterrenstatus én de plicht om de monarchie een waardig en solide aanzien te geven; dat vraagt voortdurend manoeuvreren.

Er hoeft maar iets te gebeuren en op sociale media wordt Máxima’s modebewustheid geduid als lichtzinnigheid. De lof die de koningin over het algemeen over haar kleding krijgt, mag dus een klein wonder heten. Al klinken er ook weleens wanklankjes. Pas nog over de spijkerstofslippertjes die de koningin droeg bij een bezoek aan Sint Eustatius.

Maar ook toen Máxima al heel wat jaren was ingeburgerd in Nederland, en nog nooit een ontwerp van Hollandse bodem had gedragen. Tot 2009, als het prinselijk paar op bezoek is in New York in het kader van 400 jaar Nederlands-Amerikaanse betrekkingen. In een interview met een glamourtijschrift breekt Máxima een lans voor Nederlandse mode. Ze noemt Jan Taminiau, en eindelijk: in de vier dagen die volgen draagt de prinses creaties van zijn hand.

Delfts blauw

Na de reis naar Amerika koopt Máxima ook kleding van andere Nederlanders, zoals Mattijs van Bergen, Spijkers en Spijkers en Claes Iversen. Aan Taminiau zelfs de eer om vier jaar later de koningsblauwe inhuldigingsjurk te ontwerpen. Zijn inspiratiebron: het over de hele wereld herkenbare Delftsblauwe aardewerk.

De couturier laat zich vaker op een bijzondere manier inspireren. Zo leverden de schilderingen in de Japanse kamer van Paleis Huis ten Bosch hem ideeën op voor zowel Máxima’s Prinsjesdagjapon uit 2015 als een galajurk die ze droeg bij een verjaardagsdiner van haar echtgenoot.

Haar stijl als koningin is niet wezenlijk veranderd, stelt Smit. Wel heeft Máxima sinds 30 april 2013 vaker een hoed op. Gaat ze op pad als functionaris bij de Verenigde Naties, dan weet de koningin in één oogopslag duidelijk te maken dat ze in een andere hoedanigheid aan het werk is. Dan blijft de hoed thuis. Het hoofddeksel is toch –in de woorden van prinses Beatrix– „de vervanging van de kroon.” Of Máxima kleedt zich heel informeel. Al zorgt ze dan wel voor bijpassende schoenen, oorbellen en een handtas. Ze is natuurlijk niet zómaar en bezoeker.

Smit noemt de vrouw van de koning „een vroege trendvolger.” Daarmee neemt ze soms een risico. De midirok –tot over de knie of halverwege de kuit– bijvoorbeeld, waarmee Máxima al in 2013 verscheen, leek aanvankelijk een trend te worden. Toch duurde het tot 2016 voor de kledingzaken massaal midirokken inkochten.

Máxima laat haar garderobe zelden vermaken. Ze draagt dezelfde outfits juist herkenbaar en met enige regelmaat. Belangrijk voor haar, denkt Smit, omdat ze als koningin-gemalin een eigen bezoldigde baan heeft waarin ze de allerarmste mensen van de wereld aanzet om verantwoord met geld om te gaan.

Beatrixsilhouet

Aan Máxima besteedt het boek de meeste aandacht: zestig pagina’s; prinses Beatrix moet het met de helft daarvan doen. Volgens de auteur heeft Máxima meer vrijheid dan haar schoonmoeder, die als regerend vorstin „ook in haar kleding bestendigheid en continuïteit moest uitstralen.”

Dat Beatrixsilhouet moest blijven, ook nadat Theresia Vreugdenhil na 42 jaar stopte als vaste ontwerper van de koningin. Een taak die was weggelegd voor Sheila de Vries. Ze werd drie jaar voor de pensionering van haar voorganger aangetrokken door het hof. Haar creatieve hand werd zichtbaar in onder meer Beatrix’ Prinsjesdagjurken: De Vries wist vanaf 2008 elk jaar een andere halslijn en andere mouwen te bedenken. En dan hebben we het nog niet gehad over de variatie in stoffen.

Smit besteedt ook aandacht aan de schoondochters van prinses Margriet en de relatief onbekende (aangetrouwde) dochters van de prinsessen Irene en Christina. Koning Willem-Alexander heeft als enige man een apart hoofdstuk gekregen. Daarin vertelt de eigenaar van een gerenommeerd Haags kledingbedrijf hoe de zware hermelijnen inhuldigingsmantel op zijn schouders kon blijven rusten zonder de jas van het rokkostuum naar achteren te trekken. Een kunst op zich.

De kledingstijl van de koning is „klassiek en internationaal.” Zijn voorkeur gaat uit naar pakken waarvan het jasje sluit met twee enkele knopen en naar schoenen met een gesp.

Prinses op sneakers

Aandacht is er ook voor Amalia, Alexia en Ariane. De meiden mochten voor de inhuldigingsplechtigheid van hun vader zelf een schets maken van hun droomjurk. De Belgische couturier Edouard Vermeulen nam de belangrijkste elementen daarvan over in zijn uiteindelijke ontwerp. Ze lijken bijna identiek, door dezelfde stof. Vooral de verschillende kragen maken de prinsessenjurken toch heel verschillend.

Ook bij fotosessies dragen de meiden vaak identiek ogende jurkjes: „Altijd goed voor een mooi plaatje en het heeft de uitstraling van een hecht gezin.”

Wat minder onberispelijk zou je de twee andere schoondochters van prinses Beatrix kunnen noemen: Mabel en Laurentien. Eigenzinnig zijn beide dames, en dat steken ze met hun kleding niet onder stoelen of banken. Laurentien verschijnt in minirokjes, witte sneakers en grote afgedrukte cijfers op haar kleding. Schoonzusje Mabel loopt op Koninginnedag in een jumpsuit, op gala’s in halfdoorschijnende japonnen en als het maar even kan met strikken, strikken en nog eens strikken.

Met een open mind naar Mabels kleding kijken is niet iets wat iedereen kan opbrengen, stelt de auteur. Volgens haar moeten we gewoon letten op wat de weduwe van prins Friso aantrekt als ze aan het werk is voor een van haar goededoelenorganisaties. „Op die momenten lopen we harde kans een andere kant van Mabels kledingstijl te zien: mooie, representatieve japonnen, vesten en pantalons die dienstbaar zijn aan haar idealen.”

Niveau dieper

In ”De nieuwe mode van Oranje” bekijkt Els Smit met een deskundig oog de kledingstijl van koning, koningin en prinsessen. Het boek biedt een fotorijk overzicht, waarin de journaliste verder kijkt dan de waan van de dag. Het niveau gaat dus flink dieper dan veel mode- en royaltyblogs die als eerste weten te melden wat Máxima draagt en van wie. Ze probeert de grote lijnen te pakken.

Haar vorige boek, ”Ontwerpers van Oranje”, verscheen in 2008. Het jaar dat Máxima nog nooit iets van een Nederlandse ontwerper had gedragen. Deze overzichtelijke update over koninklijke mode is daarom zo gek nog niet.

De nieuwe mode van Oranje, Els Smit, uitg. Unieboek | Het Spectrum, Houten, 2017; ISBN 9789000355013; 208 blz.; € 24,99.