Een andere conclusie is haast niet mogelijk voor wie de lijst van brieven, nota’s, mails en dergelijke tot zich neemt die informateurs Schippers (VVD), Tjeenk Willink (PvdA) en Zalm (VVD) van de verkiezingen in maart tot het eind van de formatie in oktober kregen.

Ze ontvingen honderden tips en adviezen. Alle schrijvers kregen een antwoord met dezelfde strekking: „Ik zal uw brief doorgeleiden naar de onderhandelaars.” En: „Het ligt niet op mijn weg als informateur om inhoudelijk te reageren op uw brief.” Sinds kort staan de 1499 brieven van en aan de informateurs op de site van de kabinetsformatie.

De aard van de adviezen loopt zo ver uiteen als de samenleving breed is. De jagers pleiten voor een beter landschapsbeleid, gemeenten voor afschaffing van de verhuurdersheffing, de Joodse gemeenschap voor meer beveiliging en het COC voor meer homo-emancipatie.

Ook organisaties uit de achterban van de gereformeerde gezindte laten van zich horen: De bestuurders van VGS, Siriz en RMU klimmen allen in de pen. Ook de Raad van Kerken en het CIO (Interkerkelijk Contact in Overheidszaken) geven gratis advies.

Er zit ook een aantal opmerkelijke brieven bij. Zo bieden mensen een vergaderlocatie aan; onder meer het Van der Valkhotel bij Zaltbommel, maar ook Kasteel Duijvenvoorde in Voorschoten. Zelfs de secretarissen-generaal van de ministeries sturen een bericht. De bridgebond vraagt meer aandacht voor ouderensport.

Het is hoogst onwaarschijnlijk dat de onderhandelaars al deze post tot zich hebben genomen. Dan hadden ze geen tijd meer gehad om te onderhandelen. Wat is dan wel de leidraad voor degenen die onder leiding van een informateur een regeerakkoord opstellen? Dat is het eigen verkiezingsprogramma. Dus als lobbyisten wat willen bereiken, weten ze wat hun te doen staat: proberen verkiezingsprogramma’s naar hun hand te zetten.

Er is nog één andere weg. Die is ook succesvol, maar slechts bestemd voor een selecte groep. Namelijk de weg van persoonlijke contacten met onderhandelaars. Het bewijs daarvoor is tijdens deze formatie geleverd. In de lijst van bijna 1500 brieven is geen schrijven te vinden van multinationals Shell, Unilever, AkzoNobel en Philips waarin zij pleiten voor afschaffing van de dividendbelasting. En toch hebben ze hun zin gekregen. Kosten voor de schatkist: 1,4 miljard per jaar. Dat contact van de multinationals verliep via persoonlijke gesprekken met VVD-onderhandelaar Rutte.

Zo werkt het al jaren in Den Haag. Wie wat voor elkaar wil krijgen, moet contact hebben met mensen die ertoe doen.