Sinds 2011 kent een jury jaarlijks de titel Theoloog des Vaderlands toe aan een academisch theoloog die zich „opvallend verdienstelijk” heeft gemaakt in het publieke debat.

Winnaars van 2011 tot 2015 waren Frank Bosman, Erik Borgman, Ruben van Zwieten, Paul van Geest en bisschop De Korte. De prijsuitreiking heeft altijd plaats tijdens de zogeheten Nacht van de Theologie, georganiseerd door dagblad Trouw, de omroepen EO en KRO-NCRV, uitgevers en theologische faculteiten.

Vier van de genoemde theologen zijn rooms-katholiek. De jaarlijkse genomineerden vormen een gemêleerd gezelschap, van Herman Selderhuis tot Antoine Bodar en van Orlando Bottenbley tot Abeltje Hogekamp.

In 2016 ging de prijs voor het eerst naar een vrouwelijke theoloog: Janneke Stegeman, afkomstig uit de gereformeerde kerk van Woudenberg. Zij kreeg de opdracht mee om als jonge theologe (35) ”ambassadeur van de theologie” te zijn in Nederland. In 2014 promoveerde zij cum laude aan de VU op een proefschrift over Jeremia 32, met als context het recht op land in het Joods-Palestijnse conflict. Stegeman werkt nu onder meer bij het debatcentrum De Nieuwe Liefde in Amsterdam. Ze is ook bestuurslid van de pro-Palestijnse organisatie Sabeel.

Uiteraard bepaalt de samenstelling van de vakjury uit de organiserende instanties in hoge mate wie Theoloog des Vaderlands wordt. Voor de helft gebeurt dat door het publiek tijdens de Nacht van de Theologie.

Nu verscheen er een tweede publicatie van Stegeman, een bundel met 24 preken „voor sceptici en andere gelovigen” onder de titel ”Heb je hem weer”. Daaruit moet de theologie van de theologe af te lezen zijn. Nu zal Stegeman niet verwachten dat daarvoor in deze kolommen de handen op elkaar gaan. Maar afgezien daarvan: als theologie „God zeggen” is (Van Ruler), dan is het een uiterst magere theologie. Het voorwoord en de inleiding zeggen al veel. De preek heet „een heerlijk speelveld”, de mens mag worden aangesproken op alle niveaus: hoofd, hart, ziel „en zelfs onderbuik.” En over de Bijbelschrijvers: „wie hun teksten leest, herkent vertelplezier, creativiteit, eigenzinnigheid, en een doorleefde, vaak rebelse houding van al bestaande teksten en overleveringen.” Geen woord over inspiratie door de Geest, aan het boek Jeremia hebben groepen mensen bijgedragen.

Intussen wil Stegeman wel „de teksten recht doen.” Elke preek is inderdaad opgehangen aan een tekst. Maar de huidige context van het moderne leefklimaat bepaalt de inhoud ervan en niet de Bijbelse context. Bij het verhaal van Kaïn („al wie Kaïn doodt zal zevenvoudig gewroken worden”), worden de bombardementen op Gaza betrokken. En als het dan toch zo zou moeten: waarom dan niet ook de zelfmoordaanslagen van de Palestijnen genoemd?

Pasen is „het feest van opstandige lijfelijkheid.” En als het in Markus gaat over „vrezende vrouwen die schijnbaar tevergeefs naar het graf kwamen”, voegt de theologe eraan toe dat later iemand het verstandig vond „daar ter verheldering nog wat verschijningsverhalen aan toe te voegen – het stond zo kaal.”

Kortom: preken zonder eeuwigheidsdimensie, zonder verzoening door voldoening van een schuldig mens met God. Wel komen er regelmatig fragmenten langs waarin er expliciet of impliciet afstand wordt genomen van geloofsuitingen binnen de gereformeerde traditie, die ze van nabij kent; in het eerste hoofdstuk al van de predestinatie.

De zondeval is „in een bepaalde traditie” tot een systeem geworden: „ik zie familieleden voor me, gebukt onder zondebesef.” Maar nee, de nieuwe lezing van Genesis 3 houdt in „keuzes maken, verantwoordelijkheid nemen, vrijheid.”

De exegese van teksten is vaak het omgekeerde van echt Bijbelse exegese. En af en toe een onparlementair woord misstaat kennelijk ook niet. De preken zijn blijkens de ondertitel bestemd „voor sceptici en andere gelovigen.” Ze moeten „een nieuwe bevrijdingstheologie” inhouden. Bevrijding zonder verlossing. Ze hebben mijn „hart en ziel” niet bereikt. Ik gun het vaderland betere theologie.

dr. ir. J. van der Graaf

Boekgegevens

Heb je hem weer. 24 preken voor sceptici en andere gelovigen, Janneke Stegeman; uitg. Van Gennep, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 616 4443 5; 170 blz.; € 16,90.