Keramiekkunst in het Friesland van Frankrijk
Op strandvakantie naar Frankrijk. Dat kan aan de zuidelijke Côte d’Azur, maar ook in het uiterste westen van Frankrijk, in Bretagne. De weerbarstige kust, met zijn witte stranden en steile kliffen, trekt behalve toeristen ook schilders, beeldhouwers en ambachtslieden van over de hele wereld.
Een van de kunstenaars die in Bretagne hun plek hebben gevonden, is Bas van der Zuijlen (44), een Nederlandse keramist, getrouwd met de Franse Fabienne (45), met wie hij zes kinderen heeft. Hij woont sinds meer dan twintig jaar in Frankrijk. Toeristen volgen workshops bij hem: ze ontwerpen en produceren hun eigen porseleinen bekertjes.
U bent een keramist. Wat is dat eigenlijk?
„Een keramist is iemand die keramiek ontwerpt en het tot een volwaardig product maakt. In feite is keramiek niets anders dan gebakken aarde. Hieronder vallen niet alleen potjes en pannetjes, maar zelfs glasproducten en wc-potten. Ik werk vooral met porselein, dat ook onder de categorie keramiek valt.
Porselein wordt uit de vrij zeldzame, witte kleisoort kaoline gebakken. Deze kleisoort bak je bij een hogere temperatuur dan steengoed en aardewerk en wordt naarmate je met dunnere klei werkt zelfs een beetje doorschijnend. Bovendien is hij helemaal dicht van zichzelf. Een glazuurtje dient vooral voor de afwerking. Ik maak hier vooral gebruiksgoed van zoals kommetjes, bekertjes, kopjes en vazen. Daarnaast ontwerp ik ook moeilijker te maken voorwerpen, zoals kandelaars en lampen tot zelfs kunstvoorwerpen.”
U begint dus met klei?
„Ik begin helemaal niet met klei. Van oorsprong ben ik in Nederland opgeleid als industrieel ontwerper. Ik begin dus met tekenen en met nadenken over wat ik precies wil maken en hoe ik wil dat mensen mijn product gaan gebruiken. Daarnaast is ook de vraag hoe ik het gemaakt krijg van wezenlijk belang.
Als ik klaar ben met de tekening maak ik een model van gips dat ongeveer 13 procent groter is dan het model op de tekening. Gips krimpt namelijk in de oven. Dit maken van de mal is erg tijdrovend omdat het meestal een paar keer overgedaan moet worden.
Als het gipsen modelletje klaar is, maak ik daaromheen een mal die ik laat drogen. De mal is de vorm waar het uiteindelijke porselein in gegoten gaat worden. Normaal gesproken werk ik óf met één óf twee mallen. Twee mallen gebruik ik altijd als ik heel precies de dikte van een kopje moet weten. Dan is er één mal voor de buitenkant en één voor de binnenkant. Eén keer heb ik om een groot kunstwerk te maken zelfs 38 mallen gebruikt, die allemaal tegelijkertijd in elkaar pasten.”
Hoe komt u tot uw eindproduct?
„Op een gegeven moment komt de klei uit de gipsen mal. Bestaat de mal uit meer delen, dan is het belangrijk dat hij in de goede volgorde uit elkaar gehaald wordt. Daarna werk ik lelijke randjes en oneffenheden af met sponsjes en messen. Omdat het porselein zo dun is, moet ik het heel voorzichtig vasthouden. Een bekertje kan nog net in de hand gehouden worden. Maar een vaas niet: vanwege het eigen gewicht. Ik moet erop letten dat het gips gelijk uit de mal in de oven kan.
Na de eerste afwerking is er een eerste stook op 900 graden. Dit biedt nog een kleine kans om een potje af te werken met schuurpapier. Hierna glazuur ik het met een oplossing van zandpoeder in water. Hier moet nog wel een kleurtje aan toegevoegd worden omdat het voorwerp anders doorzichtig is. Dat is een heel karwei, want je moet heel veel kleurtesten doen. Als het glazuur erop zit, gaat het porselein een tweede keer de oven in. Nu op een temperatuur die vaak boven de 1100 graden ligt. Daarna is het product klaar.”
Maakt u alle potjes één voor één of maakt u meerdere potjes tegelijk?
„Omdat ik met mallen werk, produceer ik vaak kleine series. Ik steek veel tijd en moeite in het ontwerp van de juiste vorm en kleur en het maken van de mal. Vooral dit laatste is precisiewerk dat enorm veel tijd kost. Daarom wil ik die mal meer dan één keer gebruiken. Tegelijkertijd maak ik meestal niet heel grote series. Eén keer heb ik als relatiegeschenk 600 peper-en-zoutstelletjes aan de Franse overheid gegeven. Normaal gesproken maak ik niet zo veel, hoewel ik soms wel kleine voorraadjes aanleg. Mijn klanten willen dat mijn producten exclusief blijven. Ik vind het bovendien leuk om telkens aan iets nieuws te beginnen. Grote oplagen doe ik alleen op bestelling, zodat de afname gegarandeerd is.”
Voor wie maakt u eigenlijk porselein?
„Mijn klanten zijn vooral mensen die van kunst en design houden. Rijkere mensen kunnen mijn producten gemakkelijk betalen, maar ook veel anderen doen zichzelf of vrienden bijvoorbeeld een porseleinen bekertje cadeau. Vaak vervaardig ik ook relatiegeschenken voor bedrijven. Mijn prijzen lopen uiteen van 15 tot 900 euro. Voor 15 euro heb je een wit bekertje en voor 900 euro een exclusieve staande lamp. Daartussen zitten de schaaltjes, kommetjes en vazen. Ik neem de vrijheid om de prijs pas te bepalen nadat ik het product gemaakt heb. Voor mij is het in de eerste plaats namelijk belangrijk dat mijn producten mooi en duurzaam zijn en bijdragen aan een waardevolle beleving. Als mensen terugkomen om te vragen iets opnieuw te maken omdat het oude schaaltje kapotgevallen is, heb ik mijn doel bereikt.”
Hoe houdt u rekening met duurzaamheid?
„Studie heeft aangetoond dat een keuze voor kartonnen bordjes duurzamer is dan de aanschaf van gewone bordjes. Er is altijd baas boven baas. Mijn producten zijn wel bedoeld om lang mee te gaan. Mensen zullen bij mij niet elke twee jaar nieuw serviesgoed kopen, zoals dat bij de HEMA wel het geval kan zijn.
Praktische duurzaamheid krijgt vorm door het regelmatig schoonmaken van de oven, wat veel energie bespaart, en het aanschaffen van klei en kleurstoffen die afkomstig zijn uit lokale, Franse mijnen met goede werkomstandigheden.”
Is het rendabel om keramist te zijn?
„Als porselein maken je enige bron van inkomsten is, is het niet altijd gemakkelijk om rond te komen. Zelf ben ik tien jaar uit het vak geweest om voor de kinderen te zorgen, terwijl mijn vrouw werkte als bedrijfsarts. Ondertussen ben ik sinds iets meer dan een jaar weer aan de slag en zie ik de toekomst rooskleurig in. In tegenstelling tot veel andere kunstenaars probeer ik het commerciële aspect niet uit het oog te verliezen. Concreet houdt dit in dat ik regelmatig de 600 kilometer lange weg naar Parijs afleg om via netwerken mijn spullen te promoten en om in contact te treden met mogelijke afnemers, leveranciers en andere kunstenaars.”
U runt dus eigenlijk een kleinschalige porseleinfabriek.
„Nou nee. Ik zie mezelf in eerste plaats als kunstenaar. Behalve dat ik mijn producten wil verkopen, organiseer ik ook tentoonstellingen en workshops. Tijdens mijn workshops zijn toeristen uit de nabije omgeving een hele week lang ’s ochtends bezig met het ontwerpen en produceren van hun eigen porseleinen bekertjes. ’s Middags kan het hele gezin dan activiteiten in de omgeving ondernemen. De workshops worden waar nodig in het Nederlands gegeven.”
