Welke boeken maken dit jaar kans op de titel ”Boek van het Jaar”? Een analyse.

De zes boeken die dit jaar op de shortlist staan, waren bijna stuk voor stuk spraakmakend. De jury selecteerde op basis van de verkoopcijfers ”Judas” van Astrid Holleeder, ”De levens van Jan Six” van Geert Mak, ”Thomas Dekker” van Thijs Zonneveld, ”De wereld volgens GIJP” van Michel van Egmond, ”Huidpijn” van Saskia Noort, en ”Johan Cruijff”, de autobiografie van de gelijknamige voetballer.

Opvallend is dat drie van de zes nominaties over sport en sporters gaan: er is een biografie van een getormenteerde wielrenner, een autobiografie van een profvoetballer en een biografie van een tv-persoonlijkheid en voetbalcriticus.

Het betekent volgens directeur Eppo van Nispen tot Sevenaer van de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) vooral dat meer mannen zijn gaan lezen. Het betekent in ieder geval dat de gemiddelde lezer kennelijk is geïnteresseerd boeken vol sportverheerlijking, seks en spanning – oppervlakkige lectuur, met een enkele culturele of historische uitschieter.

Judas

Auteur: Astrid Holleeder

Aantal verkochte exemplaren: 390.000

Bijzonderheden: zal ook worden verfilmd

In november 2016 baart Astrid Holleeder, zus van ‘knuffelcrimineel’ Willem Holleeder, opzien door haar broer niet langer in bescherming te nemen. Die maand verschijnt haar familiekroniek ”Judas”, waarin ze een boekje opendoet over haar broer. Uitgever Lebowski bereidt het boek in alle stilte voor en biedt het zonder vooraankondiging aan winkels aan. Alleen al in het eerste weekend gaan er 80.000 exemplaren over de toonbank.

”Judas” is even aangrijpend als ontluisterend. Willem Holleeder weet met succes de media te bespelen en doet zich afwisselend voor als iemand die per ongeluk is ontspoord (in de biografie over de ontvoering van Freddy Heineken), sympathieke gabber (in het tv-programma College Tour) of zwakke, oude man (in een interview met misdaadjournalist Peter R. de Vries). Zus Astrid schetst echter het beeld van een psychopaat die over lijken gaat en er niet voor terugdeinst om familie en ‘vrienden’ uit de weg te ruimen.

Astrid Holleeder kan sinds de publicatie van ”Judas” niet veilig meer over straat en trekt van safehouse naar safehouse. Ze heeft met haar persoonlijke ontboezemingen en de verstrekkende gevolgen ervan voor haar eigen veiligheid veel harten gewonnen. Veel kritiek op haar eigen rol of visie is er nooit geweest.

Kans op Publieksprijs: groot

De wereld volgens GIJP

Auteur: Michel van Egmond

Aantal verkochte exemplaren: 100.000

Bijzonderheden: Van Egmond won twee keer de NS Publieksprijs

Elke zondag verschijnt René van der Gijp, kortweg Gijp, in het tv-programma Voetbal Inside. De voormalig profvoetballer geeft er zijn mening over sport en valt er op door zijn verbale geweld. In ”De wereld volgens GIJP” duikt Van Egmond, sportschrijver, in het leven van Van der Gijp. Eerder al schreef de auteur ”GIJP”, een biografie over dezelfde persoon. Daarmee won hij in 2013 de NS Publieksprijs.

De wereld volgens GIJP schetst het beeld van een man die precies doet wat hij zelf wil. „Alles is gek en onorthodox”, vertelt Van Egmond daarover. Lezers zien echter ook een kwetsbare kant van Van der Gijp als hij en zijn zoontje troost bij elkaar zoeken na de dood van Van der Gijps partner. Het inkijkje in het leven van de tv-persoonlijkheid laat zien hoe hij zijn leven vult: hij komt ’s middags uit bed, brengt een groot deel van de resterende dag in een café door en kijkt van ’s nachts tot ’s morgens vroeg tv.

”De wereld volgens GIJP” valt op door de platvloerse, lege, grofgebekte en vloekende hoofdpersoon. Dat maakt het boek, los van de aliteraire stijl, zacht gezegd niet tot een pareltje. Toch denken veel Nederlanders daar anders over, getuige de twee eerdere publieksprijzen die Van Egmond won met biografieën van voormalige profvoetballers.

Kans op Publieksprijs: gemiddeld

Thomas Dekker. Mijn gevecht

Auteur: Thijs Zonneveld

Aantal verkochte exemplaren: 75.000

Van alle genomineerde boeken werd Thomas Dekker van sportverslaggever Thijs Zonneveld het minst verkocht. Het boek beschrijft hoe een onopvallend jongetje uit het Noord-Hollandse Dirkshorn zich naar de top van de internationale wielerwereld weet te knokken. Al snel blijkt dat hij de bijbehorende verleidingen niet kan weerstaan. Dekker verliest zich in seks en alcohol en gebruikt doping om zijn prestaties te bevorderen. In het boek bekent hij dat hij met honderden vrouwen het bed deelde. De beschuldigingen aan het adres van profwielerclubs en de internationale wielerwereld werden Dekker niet in dank afgenomen. Toch blijkt hij tijdens de promotie van zijn boek nog op sympathie te kunnen rekenen. Vooral vrouwen zijn onder de indruk van zijn verschijning en gunnen hem een tweede kans. Die zal hij in de wielerwereld niet meer krijgen, denkt Dekker. Maar, bekent hij: „Ik zou wel weer de drive willen vinden om ’s morgens ergens voor op te staan.”

Dat Dekker van een onschuldig jongetje uitgroeide tot iemand die ontspoort, maakt hem even kwetsbaar als toegankelijk voor de lezer. Daarom zouden de bekentenissen van Thomas Dekker weleens een verrassende winnaar van de NS Publieksprijs kunnen zijn.

Kans op Publieksprijs: gemiddeld

Huidpijn

Auteur: Saskia Noort

Aantal verkochte exemplaren: 142.000

Bijzonderheden: Noort werd vier keer eerder genomineerd

”Huidpijn”, volgens uitgeverij Ambo|Anthos een „literaire thriller”, heeft een zoete roze kaft met dito bladsnede. Auteur Saskia Noort maakte eerder furore met thrillers, vaak vol spanning en seks. Wereldwijd verkocht ze maar liefst 2,7 miljoen exemplaren.

In ”Huidpijn” beschrijft Noort de moeilijke dagen van een televisiepresentatrice. Ze wil met ”Huidpijn” moderne vragen introduceren en „een interessant inkijkje in de psyche van vrouwen” bieden. Hoofdpersoon Anne probeert pijnlijke gebeurtenissen te verdringen door haar huid te branden met een aansteker. Het is de vraag of lezers de thriller kunnen waarderen. Van alle vier eerdere nominaties, waaronder boeken met hogere verkoopcijfers, won er nooit een de NS Publieksprijs. Een fragment over de geur van schroeiend vlees en de pijn van verbrande huid roept eerder walging dan inlevingsvermogen op. Noorts oproep om allemaal op haar te stemmen („Ik weet dat ik mezelf nu heel erg verlaag, maar please, please, please”) kan onder de kernjuryleden in elk geval op weinig sympathie rekenen.

Kans op Publieksprijs: klein

De levens van Jan Six. Een familiegeschiedenis

Auteur: Geert Mak

Aantal verkochte exemplaren: 102.000

Bijzonderheden: Mak won twee keer de NS Publieksprijs

Van alle nominaties komt alleen ”De levens van Jan Six” in de buurt van een literaire roman. Auteur Geert Mak beschrijft de ontwikkeling van de familie Six. Die speelde vanaf de zeventiende eeuw een belangrijke rol in het gemeentebestuur van Amsterdam.

Mak kreeg drie jaar lang onbeperkt toegang tot de woning en archieven van de familie. Dat levert een interessant historisch inkijkje op. De zoektocht van de auteur leerde dat achter de elitaire façade soms een platte inborst schuilging: „Ik stuitte op schunnige grappen uit de zeventiende eeuw waar Donald Trump nog van zou blozen.” De auteur wist niet alles te ontsluiten: een achternicht kreeg het begin vorige eeuw zo aan de stok met de familie Six dat ze in grote woede vijftien kisten met waardevolle herinneringen verbrandde.

Dat Mak opnieuw een toegankelijk historisch boek schreef, is een grote verdienste. De verkoopcijfers liegen er niet om. Toch is het, gezien de concurrentie van toegankelijker boeken, de vraag of het grote publiek deze literatuur op waarde weet te schatten.

Kans op publieksprijs: gemiddeld

Johan Cruijff. Mijn verhaal

Auteur: Johan Cruijff, opgetekend door Jaap de Groot

Aantal verkochte exemplaren: 200.000

Bijzonderheden: het boek kost 14 euro, een voor Cruijff bijzonder getal dat verwijst naar het rugnummer dat hij droeg

Johan Cruijff is niet meer. De dood van de spraakmakende voetballer in het voorjaar van 2016 betekende voor veel Nederlanders, die hun idool nauwlettend volgden, het einde van een tijdperk. Cruijffs autobiografie verscheen na zijn dood, wat misschien invloed had op de verkoopcijfers. Volgens uitgeverij Nieuw Amsterdam werden er 200.000 exemplaren verkocht. Dat is niet verwonderlijk gezien de absolute heldenstatus van Cruijff in veel kringen.

De opvallend oranjekleurige biografie schetst de jonge Johan als een pienter jochie met passie dat zich opwerkt tot de top van de voetbalwereld. Teleurstellingen worden daarbij niet overgeslagen. Cruijff had over alles een mening, zelfs over Catalonië: „Net als veertig jaar geleden [wordt] de discussie gevoerd om wel of geen afstand van Spanje te nemen. Het is fiftyfifty. Met andere woorden, bij een afscheiding wordt het volk verdeeld. Is dat dan wat je zoekt?”

Dat het boek in de ik-vorm is geschreven, brengt de hoofdpersoon dicht bij de lezers. De autobiografie zou dan ook kans kunnen maken als een laatste eerbetoon van veel lezers aan hun vroegere held.

Kans op Publieksprijs: groot

De auteur maakt deel uit van de kernjury van de NS Publieksprijs.