In het cadeauboekje dat afgelopen week in het kader van de Nederland Leest-campagne werd gepresenteerd, staat een verhaal dat voor een groot deel door de robot werd bedacht.

Een robot die een boek kan schrijven: wetenschappers en liefhebbers van sciencefiction kunnen niet wachten tot het zo ver is, maar onder veel boekenliefhebbers stuit het idee op weerstand en onwil. Dat robots bij productielijnen worden ingezet of technische beroepen overnemen, wil er bij veel mensen nog wel in. Maar dat een robot ook een boek zou kunnen schrijven, is voor velen een brug te ver. De belangrijkste gedachte: robots en machines kunnen veel gestandaardiseerde processen uitvoeren, maar voor een creatief beroep zijn ze te dom.

Niet dom

Creativiteit en technologie lijken inderdaad weinig met elkaar op te hebben. De gedachte dat robots dom zouden zijn, is echter al lang geleden achterhaald. Om te ontdekken of robots ook aanleg voor creatieve beroepen hebben, ontwikkelden wetenschappers van het Meertens Instituut en de Universiteit Antwerpen een ‘robot’ die een boek kan schrijven.

Vergeet het romantische beeld van een bliepende robot die met twee vingers achter een pc een verhaal in elkaar zit te rammelen: Asibot is niet meer dan een computercode die literatuur kan analyseren en verbanden kan ontdekken. De code imiteert onze hersenen en ontdekt zelf patronen in grote hoeveelheden gegevens. Asibot verslond honderdduizenden boeken –van Baantjer tot Vondel– en leerde op basis daarvan links leggen en zinsbouw en grammatica kennen. Dankzij die kennis én een ingewikkelde programmacode kan de robot zelfstandig nieuwe verhalen genereren.

Beperkte mogelijkheden

De technologie achter Asibot is vergelijkbaar met de techniek die in vertaalmachines zoals Google Translate wordt gebruikt. Toch is de robot net iets slimmer: hij leert namelijk zelfstandig een taal kennen, terwijl vertaalmachines grote hoeveelheden bronteksten en vertalingen nodig hebben om te ontdekken welke woorden bij elkaar horen. Terwijl Asibot een taal leert kennen door één taal te analyseren, heeft een vertaalrobot er twee nodig om één taal te kunnen ‘spreken’.

De robot is dus zeker niet dom. Toch zijn z’n literaire mogelijkheden beperkt. Asibot leert namelijk de taalkundige eigenaardigheden van de boeken die hij krijgt toegediend en zal dus een tekst produceren die qua stijl lijkt op de boeken die hij ‘las’.

Geen inzicht

Dat de inzet van een schrijfrobot desondanks geen gekrabbel in de marge is, bleek tijdens de introductie van de twaalfde Nederland Leest-campagne. De bedoeling van deze campagne is dat in één maand, november, zo veel mogelijk mensen gelijktijdig hetzelfde (klassieke) boek lezen en daarover met elkaar in discussie gaan. Dit jaar is het thema ”Robotica” en krijgen Nederlanders ”Ik, Robot” cadeau. Dit is een futuristisch verhaal over robotpsycholoog Susan Calvin, die in het jaar 2057 terugblikt op haar leven. Achter deze roman van de Amerikaanse schrijver Isaac Asimov (1920-1992) volgt een kort verhaal dat de Nederlandse bestsellerauteur Ronald Giphart samen met Asibot schreef.

Speciaal voor de campagne voerden de wetenschappers het oeuvre van auteur Giphart op aan Asibot. Tijdens het schrijfproces typte Giphart het begin van een zin. Daarna deed de Asibot drie suggesties. Daarmee leverde de robot een belangrijke bijdrage aan de loop en het plot van het verhaal: de uitvoer van de robot vormde steeds nieuwe invoer voor het verhaal van Giphart. Aan Giphart de taak om het –soms warrige– resultaat van de robot om te smeden tot een goedlopend verhaal. De robot bleek namelijk niet in staat om een verband tussen het begin en het einde van een zin te doorzien. Het leverde Giphart naar eigen zeggen menige slapeloze nacht op.

Toch lijkt de missie geslaagd. Ook al is het verhaal wat warrig, van veel zinnen is niet vast te stellen of ze door Giphart of door Asibot werden geproduceerd.

Hilarische resultaten

Tijd om zelf de proef op de som te nemen. Sinds maandag kunnen nieuwsgierige bezoekers op de website asibot.nl samen met de robot hun eigen verhaal schrijven. Ze kunnen uiteraard kiezen uit de Asibot-varianten Asimov en Giphart, maar ook uit Nescimov (Nescio), Revimov (Reve) en Dante. Asibot wordt aan het werk gezet met de voorbeeldzin „Het idee dat een robot boeken kan schrijven, stuit.” In Dante-stijl levert dat een pareltje op: „Het idee dat een robot boeken kan schrijven, stuit op een spelletje en dat wil ik niet onder ogen zien.”

Gipharts binaire evenknie is hilarisch: „Het idee dat een robot boeken kan schrijven, stuiterde over de vloer. Uiteraard ging het om een explosieve kwestie, waarin een dier de eerste stap in de schaal legde.” Asimov zelf maakt het niet minder bont: „Het idee dat een robot boeken kan schrijven, stuit in alle toonbanken tegen een stompzinnige en onverschillige of ongelovige blik.”

Na een korte evaluatie is één ding duidelijk: je kunt Asibot niets in de mond leggen. Hij is slim, maar dom. Invoer zonder inzicht geeft uitvoer zonder uitzicht.

Stof tot nadenken

Terug naar de vraag of een robot een boek kan schrijven. De eerste robotroman zal nog even toekomstmuziek blijven, maar de technologische ontwikkelingen zijn niet te stuiten. Als de algoritmen worden doorontwikkeld, kan er op een dag een machinale auteur opstaan.

Mocht het zover komen, dan blijven er nog vragen genoeg. Want wíllen we een boek lezen dat door een robot is geschreven? En van wie is dan het auteursrecht? Van de persoon die de robot aan het werk zette, van de auteur wiens oeuvre werd gebruikt of van de programmeur die de robot leerde denken? Die vragen leveren mogelijk nog meer stof tot nadenken op dan het boek van de robot zelf.

www.nederlandleest.nl