Een volgende stap in de voorbereiding is het opstellen van een lezing en presentatie in het Engels. Ik beheers die taal vrij redelijk, maar het vraagt enige tijd om de Engelse vertaling van medisch-ethische begrippen op papier en uitgesproken te krijgen.

Vertalingen kunnen voor verrassingen zorgen. Zo wist ik tot voor kort niet dat de Engelse termen voor draagmoederschap ”surrogacy” en ”surrogate motherhood” is. Het is niet moeilijk om daarin ons woord ”surrogaat” te herkennen. Het woord draagmoeder klinkt haast prettig en positief. Een beeld van een vrouw die helpt ‘dragen’ in situaties van ongewenste kinderloosheid en een grote kinderwens. Surrogaat heeft een negatieve bijklank. We denken aan namaak, niet echt. Op namaak zitten we vaak niet te wachten; zeker niet in de zorg voor onze kinderen. We willen graag ”echte ouders” die zorg dragen voor hun kroost.

Rond draagmoederschap spelen tal van juridische vragen en consequenties. In ieder geval is de menselijke waardigheid in het geding: een vrouw moet zich buiten de natuurlijke orde instrumenteel inzetten voor de voortplantingswens van anderen. Zij ontneemt het kind de natuurlijke voortzetting van de band die het biologisch moederschap met het kind meebrengt; de ”initiatiefouders” zijn medeplichtig.

Psychologisch onderzoek bij adoptiekinderen heeft aangetoond dat deze scheiding grote gevolgen heeft voor het kind. Adoptieouders moeten het opgelopen trauma herkennen om het kind te kunnen helpen ervan te herstellen. Dit zal bij draagmoederschap nauwelijks anders zijn. Adoptie is waardevol, omdat er ouders gevonden worden voor kinderen die er al zijn. Bij draagmoederschap wordt er bewust een situatie gecreëerd waarin een kind moet worden afgestaan.

Morele standpunten doen het vaak slecht in een debat over draagmoederschap. Een collectief afwijzend moreel oordeel over de vervulling van iemands invoelbare kinderwens kan hard overkomen en slecht begrepen worden. Argumenten van grensvervagingen, glijdende schalen en hellende vlakken wordt in medisch-ethische debatten vaak afgedaan als een zwaktebod. Maar in de praktijk blijken ze zich wel degelijk voor te doen, en moeilijk omkeerbaar of beheersbaar te zijn. Over de ingrijpende veranderingen die zich sluipenderwijs hebben voltrokken, is vaak geen democratisch debat gevoerd. Terwijl er iets fundamenteels gebeurt: het recht van het kind op zijn biologische ouders wordt gewijzigd in een recht van volwassenen –met soms een ‘flexibele’ seksuele oriëntatie en identiteit– op een kind dat ze door anonieme reproductiemethoden kunnen verwerven.

Interessant is de betekenis van het Kinderrechtenverdrag van de VN (bijna twintig jaar geleden door Nederland ondertekend) bij dit medisch-ethische vraagstuk. Het belang van het kind moet centraal staan in maatregelen die kinderen treffen. Adoptiedeskundige René Hoksbergen heeft zich regelmatig uitgesproken over draagmoederschap en haalt daarbij vaak dit verdrag aan: „Mensen hebben totaal niet in de gaten dat als een kind beseft dat het is doorgeschoven, dat je iets doet met de kwaliteit van het leven, het risico van een identiteitscrisis van zo geboren kinderen. Ze voelen zich een marktproduct.”

Tegenwoordig is er breed maatschappelijk draagvlak voor het perspectief van het (toekomstige) kind. Wat betekent het voor een kind om een donorvader te hebben en bemiddeld te zijn geweest door een donorbank? Wat betekent het voor een kind om een draagmoeder te hebben? De belangen van het kind mogen niet ondergeschikt zijn aan de kinderwens van de ouder. Donorkinderen hebben sinds 2004 het recht om te weten wie hun vader is. Wetgeving dient gericht te zijn op bescherming van kwetsbare mensen en niet op het faciliteren van (op zich begrijpelijke) wensen van mensen. Het zou winst zijn als er ook op het terrein van de voortplantingsgeneeskunde meer maatschappelijk debat zou komen over de vraag: Mag en moet alles wat kan?

Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink, directeur NPV | Zorg voor het leven. Reageren? rubriekforum@refdag.nl