Van Unen, als andragoog werkzaam in de hulpverlening, vraagt zich af: Hoe kunnen wij in onze tijd de Bijbel het beste lezen? Niet als Gods Woord, denkt hij, maar eerder als een omvangrijke bundeling van menselijke verhalen over de ervaring van het overleven. Hij kijkt horizontaal, seculier, naar wat de mensen overkomen is en waartegen zij zich teweer moesten stellen. Volgens hem kwamen uit deze ervaringen talloze verhalen voort, waarvan wij een geredigeerde selectie in de Bijbel hebben.

Nuttig boek

Er heeft in deze redenering geen openbaring plaatsgevonden. De Bijbel is een product van het menselijke brein, ontstaan in de loop van vele millennia van evolutie. God bestaat niet, maar Hij is wel present. Vroeger dacht men dat Hij bestond, dat Hij almachtig was en het kwaad strafte. De laatste eeuwen, na Darwin en Nietzsche, menen velen dat Hij niet bestaat. Van Unen zoekt een derde weg: God is present in ons bewustzijn, in de overgeleverde verhalen en in de opgeschreven versie daarvan.

De Bijbel is een nuttig boek, met regels die grote invloed op onze maatschappij hebben uitgeoefend. Te denken valt aan naastenliefde, en het begrip gerechtigheid. Toch zouden we de Bijbel volgens de auteur vaak anders moeten lezen dan in godsdienstige kringen gebeurt. Zo is het mogelijk dat Genesis 3 bedoelt dat God eigenlijk de zonde gewild heeft, want het inzicht in goed en kwaad was nodig voor de mensen voordat ze de wereld in trokken.

Verder neemt Van Unen aan dat God Zich herhaaldelijk vergist heeft, of dat Hij door de gebeurtenissen in deze wereld een andere benadering moest kiezen. De uitroeiing door de vloed in de tijd van Noach heeft niet geholpen om de mensheid beter te laten functioneren, evenmin als de verstrooiing bij de toren van Babel.

Daarom koos God daarna een andere methode: een relatie met Abraham. En als in de tijd van Mozes het uitroeien van het volk na het maken van het gouden kalf geen zin heeft, kiest God ook een andere weg. Hij spaart Zijn volk. Hij ziet af van machtsvertoon en overtreft hiermee Zichzelf. Aan dit verhaal is de titel van het boek ontleend. De auteur ziet deze houding van rekening houden met elkaar en het delen van macht graag als regel voor onze maatschappij. Maar blijkbaar leven we nog niet in Messiaanse tijden.

Niet overdraagbaar

De auteur heeft een Joodse opvoeding gehad, met een klassiek godsbeeld. Hij voelt zich emotioneel verbonden met deze traditie, bijvoorbeeld wanneer een bepaalde tekst op Grote Verzoendag wordt gezongen. Verstandelijk heeft hij hier echter afstand van genomen. Hij staat hierin niet alleen.

In de loop der jaren heb ik meer mensen ontmoet die de emotionele of morele kant van het geloof waardevol vinden, maar afstand nemen van de geloofsbasis die ze in hun jeugd meekregen. In de meeste gevallen lukt het echter niet dit persoonlijke compromis over te dragen op volgende generaties, omdat die ook andere inspiratiebronnen kiezen.

Ik deel de uitgangspunten van de auteur niet, omdat ik geloof dat God wel degelijk bestaat en dat Hij Zich bekend heeft gemaakt in de Bijbel. Bij de besproken voorbeelden, vooral uit de boeken Genesis en Exodus, zijn geheel andere interpretaties mogelijk en ik zie te weinig redenen de klassieke verklaringen los te laten. Wie er behoefte aan heeft kennis te maken met een vrijzinnige of seculiere manier van Bijbellezen, kan in dit boek terecht.

prof. dr. M. J. Paul

Boekgegevens

”Hoe God zichzelf overtrof. Een seculiere zoektocht”, Chaim van Unen; uitg. Eburon, Delft, 2016; ISBN 978 94 630 1050 4; 160 blz.; € 19,90.