Vorige week werden in het Zeeuwse dorp Dreischor hoornaars aangetroffen. Jan Smit deed er namens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit onderzoek naar.

„Ik dacht aanvankelijk dat het om een exemplaar ging dat met een caravan uit Frankrijk was meegekomen. Hij lag op apegapen en ik ging ervan uit dat dit was door gebrek aan nectar”, zegt Smit, voorzitter van de sectie Hymenoptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging en gepensioneerd coördinator plooivleugelwespen van het EIS Kenniscentrum Insecten in Leiden.

Omdat Smit later meer Aziatische hoornaars aantrof, gaat hij er nu van uit dat er toch een nest is. „Ik ga deze week verder zoeken; dan neem ik een verrekijker mee om in de bomen te kijken.”

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina nigrithorax) voert zijn larven met andere insecten, waaronder honingbijen. Massale aanwezigheid van hoornaars kan een bedreiging vormen voor bijenvolken, die belangrijk zijn voor de bevruchting van bloemen en voedingsgewassen.

Volwassen hoornaars eten nectar van bloemen of rottend fruit dat rijk is aan koolhydraten en als brandstof dient. Larven echter moeten nog groeien en hebben behoefte aan eiwit.

Hoewel de Europese hoornaar nauw verwant is aan de Aziatische, jaagt die niet of nauwelijks op de honingbij.

De Aziatische hoornaar komt uit Zuidoost-Azië. Waarschijnlijk zijn de eerste met een lading aardewerk vanuit de provincie Yunnan in China meegelift naar Frankrijk. Daar werd in 2004 het eerste nest gevonden ter hoogte van Bordeaux in het departement Lot en Garonne.

Natuurlijke vijanden

Twee jaar later werden ook in vier andere departementen nesten aangetroffen. Volgens Smit werden de eerste Aziatische hoornaars in 2010 in Spanje gesignaleerd, in 2011 in België en in 2012 in Portugal. Inmiddels zijn ze ook gesignaleerd in Italië en zelfs in Groot-Brittannië.

Dat de grote wesp zich over heel Frankrijk heeft verspreid, wekt weinig verbazing. Hij wordt „niet gehinderd door natuurlijke vijanden of afweersystemen van prooien”, aldus Smit.

Het is evenmin een verrassing dat hij Nederland heeft bereikt. Wageningen University had al vastgesteld dat het klimaat in Yunnan grote overeenkomst vertoont met dat van Europa. Verwacht wordt dat de hoornaar zich nog verder over het continent verspreidt.

Hoewel in Lot en Garonne het aantal nesten aanvankelijk piekte tot 800, verminderde dat aantal in enkele jaren tot 260. Volgens Smit is dat mogelijk het gevolg van de reactie van bijen. Werksters van de in Zuidoost-Azië geïntroduceerde Europese bij verdedigen hun volk door zich bij een aanval massaal op hoornaars te storten. De kluwen bijen verhoogt zijn lichaamstemperatuur tot boven de 44 graden Celsius, waaraan de hoornaar bezwijkt.

Op Cyprus gaan bijen een andere hoornaar op een vergelijkbare manier te lijf, maar omdat die soort hogere temperaturen verdraagt, stikt die waarschijnlijk doordat de bijen de ademhalingsopening in het achterlijf van de wesp dichtdrukken. In Frankrijk is al waargenomen dat bijen zich ook zo verweren. Smit sluit niet uit dat hier sprake is van een leerproces. Andere bijen smeren de toegang tot hun korf dicht, zodat de grotere hoornaar er niet in kan.

Mensen hebben van de hoornaar niet veel te vrezen, hoewel in Frankrijk één man omkwam toen hij probeerde een nest te verwijderen. Hij bezweek aan de twaalf steken die hij in zijn hoofd opliep.

Volgens Smit is de hoornaar niet agressiever en is zijn steek niet gevaarlijker dan die van de gewone wesp. In Frankrijk is geen sprake van meer incidenten dan gebruikelijk. Ook in Azië geldt het insect niet als uitzonderlijk agressief.

Schot hagel

Pogingen om de grote nesten die hoornaars in bomen maken te vernietigen door er een schot hagel doorheen te jagen zijn zinloos, aldus Smit. Limonadevallen hebben alleen zin in de buurt van bijenkorven, maar doden ook andere insecten.

Smit heeft onlangs zijn contacten in Frankrijk gevraagd naar de gevolgen voor de bijenhouderij. Daar heeft de voorzitter van de sectie Hymenoptera nog geen antwoord op, al gaat hij ervan uit dat serieuze schade hem ter ore zou zijn gekomen.