Kierkegaardkenner Andries Visser publiceerde een nieuwe vertaling van Kierkegaards ”De herhaling”, vergezeld van een leesgids waarin hij de achtergronden van dit merkwaardige werk beschrijft. ”De herhaling” is een filosofisch werk in verhaalvorm, geschreven onder het pseudoniem Constantin Constantius. Deze vertelt dat hij een jongeman kent die zijn verloofde erg liefheeft maar toch ongelukkig is en zich genoodzaakt voelt de verloving te verbreken. Constantius becommentarieert deze geschiedenis en wijdt er beschouwingen aan die hij typeert als „een proeve van experimenterende psychologie.”

Hart

Daarmee komen we direct bij het hart van Kierkegaards werken die hij onder pseudoniem schreef. Deze hebben een speciale bedoeling: een bepaalde levensvisie, soms karikaturaal, des te duidelijker laten uitkomen.

In de nieuwe uitgave van Visser is een extra tekst van Constantius opgenomen, waarin hij de herhaling beschrijft in het kader van de mens die tot zichzelf komt en zo waarlijk vrij wordt.

De vraag voor de jongeman is of herhaling van zijn verhouding tot zijn verloofde mogelijk is, maar uiteindelijk gaat het bij Kierkegaard om een religieuze beweging waarbij de mens zijn bestaan terugkrijgt als een verzoend bestaan. Als pseudoniem staat Constantius daar ‘buiten’, die beweging kan hij niet maken, hij experimenteert ‘slechts’ in psychologisch opzicht.

Maar ondertussen laat hij scherp het verschil zien tussen de heidens-Griekse opvatting van de ”herinnering” en het christelijke standpunt van de ”herhaling”. De Griek mijmerde over een waarheid die achter hem lag, toen zijn ziel nog niet in deze materiële wereld was gevallen. De christen kijkt vooruit en staat voor de opdracht om zijn oude leven nieuw in Christus terug te krijgen.

Radicaal

Uiteindelijk draait alles om de verzoening, stelt Constantius. Hij zegt dat de herhaling een „absolute” betekenis heeft ten opzichte van het voorgaande en daar „kwalitatief” van verschilt. Het gaat dus om een radicaal nieuw begin, wat de Bijbel omschrijft als een wedergeboorte. De verzoening is „de diepste uitdrukking als het gaat om de herhaling.”

Uiteraard heeft het boek duidelijk een autobiografische achtergrond in Kierkegaards eigen verbroken verloving. Hij moest Regine Olsen loslaten, maar ergens zegt hij ook dat, als hij geloof had gehad, hij bij Regine zou zijn gebleven. Geloof noemt hij een beweging „krachtens het absurde”, waardoor de mens zijn leven van God terugkrijgt, maar dan als een nieuw leven. Met ”absurd” bedoelt Kierkegaard het feit dat God mens werd om zo’n nieuw begin mogelijk te maken.

Veel pseudoniemen van Kierkegaard experimenteren er schijnbaar maar wat op los, maar behandelen –hoe ironisch– zeer ernstige levensvragen. De verdienste van Visser is dat hij nog weer eens laat zien hoe ongelooflijk complex de persoonlijkheid van Kierkegaard was, maar ook hoe scherp hij de grondcategorieën van het christendom voor het voetlicht bracht.

Boekgegevens

”De herhaling. Een proeve van experimentele psychologie”, Constantin Constantius; uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 5881 947 5; 120 blz.; € 14,95; ”Kierkegaard en de herhaling. Een leesgids”, Andries Visser; uitg. Buijten & Schipperheijn; Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 5881 948 2; 140 blz.; € 14,95.

Beide boeken als set: ISBN 978 90 5881 950 5; € 24,95.