Als theologiestudent kreeg ds. W. A. Zondag, predikant van de gereformeerde gemeente in Woerden, destijds van zijn docent de opdracht een paper te schrijven over het vierde gebod in het kader van het vak ethiek. „Waarom is de eerste dag van de week –de zondag– in de plaats van de sabbat gekomen?” Dat was de hoofdvraag, die tot een grondig onderzoek leidde. De resultaten van dit onderzoek werden in eerste instantie in een serie artikelen in De Saambinder, het kerkelijk orgaan van de Gereformeerde Gemeenten, uitgewerkt. Dat betekent niet dat het boekje ”Een dag van rust” alleen een bundeling van die artikelen bevat. „Uiteindelijk bevat dit boekje meer dan het dubbele van de Saambinder-artikelen”, schrijft hij in het woord vooraf.

Dit boeiend geschreven boekje bestaat uit twee delen. De bezinnende hoofdstukken 1 tot en met 4 gaan over het doel en het karakter van de sabbat in het Oude en het Nieuwe Testament. De hoofdstukken 5 tot en met 8 zijn vooral bedoeld als praktische handreiking bij de persoonlijke invulling van de zondagsrust.

Geestelijke invulling

Ds. Zondag behandelt in de eerste vier hoofdstukken onderwerpen zoals scheppingssabbat, Exodussabbat en de wettische sabbatsonderhouding. En hij gaat in op de confrontaties die de Heere Jezus had met de Farizeeën, zoals we beschreven vinden in de evangeliën. De scheppingssabbat verwijst naar de zevende dag na zes scheppingsdagen. God rustte op de zevende dag en zag om naar het werk van Zijn handen en het was zeer goed. Deze dag van rust en verlustiging tekent ook de ware rust die er is in God en Zijn werken, zowel in de schepping en regering van alles, als in de herschepping door Gods Geest. Deze geheiligde dag werd over de hele schepping uitgebreid om tot eer van God en tot blijdschap in Hem die te onderhouden.

De Exodussabbat brengt ons bij de Israëlieten. Wanneer ze uit Egypte geleid zijn, spreekt de Heere tot hen bij de Horeb met de Tien Geboden: „Gedenk de sabbatdag dat gij die heiligt…” In het vierde gebod worden de Israëlieten herinnerd aan de onderhouding van de sabbat en worden ze geactiveerd om deze dag te vieren. Tevens is het een teken van het verbond dat de Heere met hen had gesloten en een accent bij het gedenken van de uittocht uit Egypte. „Ik ben de Heere uw God!”

Met name na de ballingschap komt er wat betreft de concrete invulling van de sabbat meer regelgeving. „Gebod op gebod en regel op regel” beklemtoonde datgene wat er niet mocht gedaan worden op de rustdag. Door gedetailleerde voorschriften wilde men zich onderscheiden van de heidenen. Deze verstrakkende, negatieve invulling van de sabbat leidde tot confrontaties, zoals we zien met de Heere Jezus en de Farizeeën. Niet de positieve, geestelijke invulling van de sabbat domineerde, maar de buitenkant werd maatgevend voor iedereen. Jezus draaide dit om en doorzag de geveinsdheid en eigengerechtigheid. De sabbat is er om de mens.

In ”Een dag van rust” komen de gesprekken van de Heere Jezus met de Farizeeën uitvoerig aan de orde. Christus is de Heere over de sabbat. Hij heeft door Zijn arbeid de eeuwige rust verdiend door Zijn gehoorzaamheid aan Zijn Vader. Door Zijn kruisdood en de opstanding op de eerste dag van de week heeft Hij de wet vervuld.

Sabbatsstrijd

Na Zijn opstanding verscheen de Heere Jezus aan de discipelen op de eerste dag der week. Na de uitstorting van de Heilige Geest werd deze praktijk door de apostelen voortgezet. Deze Dag des Heeren werd de nieuwe rustdag voor de apostelen en de eerste christenen. Ze kwamen dus niet meer samen op de zevende dag, maar op de eerste dag van de week, en niet meer in de synagoge. Om dit toe te lichten, haalt de schrijver kerkvaders aan zoals Ignatius van Antiochië, Tertullianus en Eusebius van Esmea. Op 3 maart 321 vaardigde keizer Constantijn de Grote „het eerste edict over de zondagsviering” uit. De zondag zou voor het gehele Romeinse Rijk een algemene rustdag zijn.

Ds. Zondag laat zien dat er een sabbatsstrijd was ten tijde van de Dordtse Synode. Hij gaat na hoe theologen omgingen met het vierde gebod. Hij geeft aan dat Calvijn pleit voor een bepaalde dag om samen te komen om het Woord te horen en de sacramenten te gebruiken. Ook is het goed voor de hele maatschappij om te rusten van het werk. Grondgedachte bij Calvijn is dat het hele leven op God gericht dient te zijn.

Tijdens de Nadere Reformatie was er meer aandacht voor de onderhouding van de zondag, de rustdag. De praktijk van de levensheiliging kreeg meer concrete invulling, met name wat het vierde gebod betreft. Een criterium werd de vraag of de onderhouding van de sabbat wortelt in de schepping en het rusten van God op de zevende dag of in de Exodussabbat. Gaat het om een zedelijk gebod of om een (Joods) ceremonieel gebod? Ds. Zondag geeft aan welke consequenties vooraanstaande theologen hieraan hechtten, zoals Voetius, Van der Groe, Gomarus en anderen.

Voorbereiding

In hoofdstuk 5 komt de voorbereiding op de zondag uitvoerig ter sprake. De schrijver zegt dat we geen zegen kunnen verwachten als we vermoeid de zondag ingaan. De ziel, het hart moet „gestemd” worden, voorbereid en toebereid zijn. Hij geeft veel praktische wenken: het persoonlijk gebed, de voorbede voor de predikant en de gemeente. Hoe is de invulling van de zaterdagavond? Hoe zijn de gesprekken als we dan bij elkaar zijn voor een gelegenheid? Welke plaats neemt persoonlijk Bijbelonderzoek in in ons leven? Hoeveel tijd maken we bewust daarvoor vrij? Zijn dit hiaten in onze gezinnen? Zijn we daar nooit aan toegekomen? Dan hebben we geen voorbeeld gegeven aan onze kinderen…

Kerkelijk shoppen wordt afgewezen! Terecht! Liefde voor het Woord en de prediking uit zich ook in trouw aan de gemeente. Wees daarin een voorbeeld voor elkaar en uw gezinnen. Groet ieder die u ontmoet op weg naar de kerk! Ook degenen die naar een andere kerk gaan, anders bent u ongeloofwaardig! En oordeel niet over elkaars geweten wat betreft het gebruik van vervoersmiddelen om naar de kerk te gaan.

Individualisme

Bijzonder belangrijk is dat deze predikant zaken benoemt waarop, door het individualisme, nauwelijks wordt gereflecteerd. Het mediagebruik heeft ons tot slaaf van onszelf gemaakt. Heel goed is het om bewustwording van zaken vanuit de Bijbel onderbouwd onze kinderen bij te brengen: Hebben we hun geleerd dat ze offers moeten of mogen brengen voor de kerk? Dat zij en wij een oog en een hart dienen te hebben voor onze zwakke of zieke naaste? Of voor de armen? Bezoeken wij of zij vrijwillig de eenzamen, bijvoorbeeld op zondag? Welke plaats hebben deze in het gebed? Wat doen we voor de naaste in onze vrije tijd?

Zo komen we bij de huisgodsdienst, met name op de zondag. Bespreek eerst met elkaar de preek. Misschien zijn er vragen ontstaan tijdens de kerkdienst. Misschien heeft de predikant zelf vragen doorgegeven op de pc. Ook is het zingen van de psalmen heel belangrijk. Zing veel met de kinderen en begin er heel vroeg mee. Er kan worden aangesloten bij de roosters van de (zondags)school voor het Bijbellezen of een vertelling. Dit zijn positieve invullingen van de zondag. Laat er op deze dag geen „regel-op-regelcultuur” gehandhaafd worden! Dan kunnen we er de oorzaak van zijn dat God en Zijn dienst juist als negatief worden ervaren.

Positieve waardering dus voor dit boekje, dat leerzaam en behartigwaardig is! Zijn er geen vragen te stellen? Zeker: graag had ik wat meer willen horen over de „heiliging van de sabbat” in Nehemia 13:15-22. En ook hoe de auteur denkt over het feit dat voorgangers op de Dag des Heeren van noord naar zuid rijden om in diensten voor te gaan.

Boekgegevens

”Een dag van rust”, ds. W. A. Zondag; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2016; ISBN 978 94 627 8902 9; 112 blz.; € 9,95.