Het eeuwenoude gebouw, hartje Dordrecht, huisvestte in 1572 de eerste Vrije Statenvergadering in 1572. Daar is –zegt het Dordrechts Museum dat er nu zit– „mede de basis gelegd voor het Nederland van nu. Waar je vrij bent om te denken wat je denkt, te geloven wat je gelooft en te zijn wie je bent. Dat vindt ook zijn weerslag in ons onderwijssysteem.”

Een deur door in de hoek van het oude plein. Trap op; een glazen wand opent zich. Daarachter heeft secretaris-generaal Hammersma van het ministerie van Onderwijs vanmiddag de tentoonstelling ”Vrijheid, blijheid?” geopend, die ”100 jaar diversiteit in ons onderwijs” belicht aan de hand van persoonlijke portretten. Waaronder dat van Erik de Heer, die van 2002 tot 2010 de reformatorische Bogermanschool bezocht.

Psalmvers

Elk portret vertegenwoordigt een onderwijsrichting. Elke richting kreeg een ”eiland” in de expositie: een stuk van de muur, of een vitrine in het midden. Daar hangen en liggen spullen –leermiddelen vooral– die kenmerkend voor die richting zijn.

Eriks Bijbel was gistermorgen al aan de muur bevestigd; zijn uitleg volgde nog. Over de aandacht voor Bijbelkennis; over het psalmvers dat elke week werd geleerd. Het werkboek ”Er is geschied” hangt er, een studieplanner Dieren uit de Bijbel, een klassenfoto.

De samenstellers van de tentoonstelling geven er verdere uitleg bij. Over de kledingstijl op reformatorische scholen –„fatsoenlijk en niet te opvallend”–, over het toelatingsbeleid – dat onder druk staat. „We geven een objectieve beschrijving; we willen de veelkleurigheid van ons onderwijssysteem laten zien. Het gaat om bewustwording: het Nederlandse systeem is uniek. Over de toekomst van artikel 23 zeggen we niets”, zegt Sylvia van Aartsen, van Het Hof van Nederland. Het Hof organiseerde de expositie samen met het Nationaal Onderwijsmuseum –ook in Dordrecht– en vakblad Didactief.

He-le-maal geen les

Veelkleurig, jawel. Hier zelfs binnen enkele tientallen meters. Op een democratische school, bijvoorbeeld, hoef je „he-le-maal geen les te volgen.” Aan de muur hangt een tosti-ijzer, want leerlingen mogen tosti’s bakken wanneer ze maar willen.

Corrie Kuijper-Tuit is met haar 100 jaar de oudste geïnterviewde. Heel lang geleden, van 1923 tot 1930, zat ze op de protestants-christelijke 1e Thaborschool in Scheveningen. „Niet kletsen en als je iets wilde vragen, moest je je vinger opsteken.” Maar ze vroeg niet veel. „Dan zou je al snel brutaal zijn.” Straf kreeg ze nooit. „Dat was meer iets voor jongens, hè. Die moesten dan in de hoek staan.”

Bij haar foto staat nu een model van de tabernakel, er ligt een certificaat van de School met den Bijbel, en erboven hangt een plaat van de Dordtse Synode van bijna vier eeuwen geleden. Van de psalmen en gezangen die Corrie Tuit leerde, kent ze er nog steeds veel uit haar hoofd. Na bijna een eeuw.

Mevrouw Kuijper werd uitgenodigd om vanmiddag het eerste exemplaar in ontvangst te nemen van het boek ”Schoolvoorbeelden”, dat bij de tentoonstelling verschijnt. Hierin vertellen tien (oud-)leerlingen over hun basisschooltijd. Daarnaast geven politici en onderwijsprofessionals hun mening over artikel 23.

Hoofdplons

Dalton, montessori, jenaplan, de Vrije School van antroposoof Rudolf Steiner, het komt allemaal voorbij. Het islamitisch onderwijs – getypeerd door schoolbeker en gebedskleed. Kees Boekes Werkplaats Kindergemeenschap – zijn zelfbedachte muziekinstrument, een diploma, een foto van de prinsessen Beatrix en Irene die bij Boeke naar school gingen (totdat het koninklijk paar constateerde dat het daar niet zo goed met hen ging), een plaat van de ”hoofdplons” (het hoofd van de leerling in een emmer water) aan het einde van de schoolloopbaan. Een rooms-katholieke school – een filmpje van de sportdag, een Bewijs van Loffelijk Ontslag en een wandplaat van een processie.

Volop diversiteit en keuzevrijheid in het unieke Nederlandse onderwijssysteem. Moet dat zo blijven? Elke bezoeker kan daarover zijn mening geven aan de hand van elf stellingen. De computer laat vervolgens een score zien, en een vergelijking met de gemiddelde opvatting van de bezoekers van de tentoonstelling. Recente krantenknipsels aan de muur zijn een weerslag van discussies over –en aanvallen op– de onderwijsvrijheid. Stof tot nadenken.