Iemand die zeer gevoelig is, noemen we hooggevoelig of een hoogsensitief persoon (HSP). Een hoogsensitief iemand is meer dan gemiddeld gevoelig voor indrukken en prikkels en merkt meer signalen en details op dan anderen.

Hoogsensitiviteit is volgens Elaine Aron, de grondlegster van het begrip HSP, aangeboren en erfelijk. Natuurlijk kunnen mensen zich door omstandigheden ook tijdelijk hoogsensitief voelen.

Naar schatting is een op de vijf mensen wereldwijd in hoge mate sensitief. Hooggevoeligheid is geen afwijking, ziekte of diagnose, maar een temperament of karaktereigenschap.

Prikkels

Door haar extreme gevoeligheid is Elsa zich bewust van allerlei prikkels en stemmingen om zich heen. Die pikt ze onbewust op.

Als haar moeder niet lekker is, voelt Elsa dat aan en maakt ze zich daar druk over. Komt haar broer dan ook nog druk en mopperend thuis, dan kan dat voor Elsa de druppel zijn die de emmer doet overlopen. Dan verandert ze plotseling van rustig en meegaand in een druk en opstandig meisje. Door een teveel aan prikkels gaat ze huilen of agressief reageren. Van alle prikkels kan ze extreem vermoeid raken en moeite hebben met haar concentratie.

Vaak heeft een hooggevoelig kind ook snel pijn of vindt het de omgeving te koud of te warm. Er is altijd wel iets. Daarom is het begrijpelijk dat ouders weleens moe van hun kind worden.

Elaine Aron benadrukt dat ieder kind weleens zeurt, maar dat hoogsensitieve kinderen wel degelijk snel last van omgevingsfactoren hebben.

Over het algemeen voelen ze goed aan waar hun grenzen liggen en trekken ze zich op tijd terug. Vooral tijdens schoolreisjes, feestjes of andere drukke gelegenheden willen ze na een tijdje vaak alleen zijn. Soms worden ze dan als spelbrekers gezien, maar in principe beschermen ze zichzelf dus alleen maar tegen een teveel aan prikkels.

Mooie eigenschap

Hooggevoeligheid kan ook een heel mooie eigenschap zijn, mits de persoon die het heeft in balans is. Hooggevoelige mensen hebben dikwijls een rijk gevoelsleven en kennen diepe emoties.

Elsa is waarschijnlijk een zorgzaam meisje dat zich goed in anderen kan inleven. Verder is de kans groot dat ze creatief en ijverig is. Wel moet ze waarschijnlijk wennen aan stoffen als zand, klei of verf. Daarom is het goed dat haar moeder samen met haar activiteiten uitprobeert in de eigen, vertrouwde omgeving. Dan is het voor Elsa in de klas al een stuk minder eng.

Hooggevoeligheid wordt nogal eens verward met ADHD. Veel eigenschappen komen inderdaad overeen, maar er is minstens één groot verschil: de reactie op prikkels. Wanneer een kind met ADHD in een rustige, prikkelarme omgeving is, zal zijn gedrag toch onrustig blijven. Een kind met HSP zal in een prikkelarme omgeving rustiger worden en zich beter kunnen concentreren. Verder is ADHD een officiële psychiatrische aandoening, terwijl hooggevoeligheid een (karakter)eigenschap is.

Structuur

Voor Elsa is het belangrijk dat zij niet te veel prikkels in korte tijd binnenkrijgt. Ze is gebaat bij structuur, houvast en regelmaat. Van tevoren gaan kijken in de kleuterklas is nodig voor Elsa. Zo kan zij wennen aan de nieuwe gezichten en omgeving.

Het zal Elsa helpen als ze iets vertrouwds van thuis mee mag nemen. Dit geldt niet alleen voor de klas, maar ook voor de kerk of een bezoek aan familie. Het is fijn als haar moeder begrip voor haar toont door bijvoorbeeld te zeggen: „Ik snap dat je het spannend vindt; mama vindt het zelf ook een beetje spannend.”

Voldoende rust en regelmatig eten zullen Elsa goed doen. Ook groeit haar zelfvertrouwen als zij dingen mag doen waar ze goed in is en die ze leuk vindt. Als haar ouders samen met Elsa de dag bespreken, ontstaan er bij haar geen opgekropte frustraties en emoties.

Duidelijke grenzen

Natuurlijk mag ook een hooggevoelig kind niet alles en heeft het grenzen nodig. Het is zelfs van groot belang dat ouders duidelijke regels en grenzen hanteren. Het beste is om deze rustig en duidelijk te brengen.

Hooggevoelige kinderen hebben moeite met grenzen met een emotionele claim. Dat is het geval als vader zou zeggen: „Tjonge Elsa, ik dacht dat jij zo goed kon stilzitten.” Beter is het om een compliment te geven over iets wat wel goed ging.

Haar ouders mogen Elsa helpen bij het ontwikkelen van een positief zelfbeeld. Samen andere oplossingen zoeken werkt beter dan haar gedrag afkeuren. Waar mogelijk het probleem speels en met wat humor oplossen is het meest ideaal. Een boze toon kan veel impact hebben op een hooggevoelig kind. Het is van groot belang dat Elsa zich veilig voelt en dat ze zich gehoord weet.

Op school helpt het Elsa als de ochtend of middag altijd ongeveer op dezelfde manier verloopt. Ook is het voor haar fijn om een plekje te hebben waar zij even alleen mag zijn.

Elsa kan overstuur raken van een kindje dat valt of huilt. Zij voelt met dat andere kind mee en is ermee begaan. Ook heeft ze een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Ze neemt meer in zich op dan andere kinderen en heeft ook meer tijd nodig om gebeurtenissen te verwerken: dat doet ze zeer grondig. Een fijne sfeer is voor Elsa belangrijk om zich te kunnen ontspannen. Als ze zich fijn voelt, heeft ze een groot hart en uit ze graag haar liefde.

Ongewenst gedrag

Een hooggevoelig kind op de juiste manier naar de volwassenheid begeleiden is lastig. Soms lopen ouders aan tegen onbegrip van anderen, ook in de kerk. Een hoogsensitief kind wordt soms te gemakkelijk als druk of vervelend bestempeld. Terwijl het er niets aan kan doen dat het zo onrustig wordt van al die indrukken.

Elsa ruikt ieder luchtje en ziet werkelijk alles. Ook kan ze last hebben van hard zingen of praten. Door alle drukte en prikkels wordt zij moe en prikkelbaar. Als haar ouders daarop niet zijn bedacht, gaat Elsa zich waarschijnlijk thuis afreageren.

Daarom is het goed dat haar ouders bedenken hoe ze ongewenst gedrag kunnen voorkomen. Het is sowieso goed om van tevoren te bespreken wat er in de kerkdienst gebeurt. Het helpt ook om haar bijvoorbeeld een schrijf- of tekenboekje te geven. Dat leidt haar af van prikkels om haar heen.

Even rust

Na de dienst is het fijn als Elsa zich even op haar eigen plekje mag terugtrekken. Dan kan alle spanning wegvloeien en is zij daarna in staat om samen met haar ouders en broers koffie te drinken en te eten. Rust is van enorm belang voor Elsa. In plaats van twee keer naar de kerk te gaan, kunnen ouders ook ervoor kiezen Elsa één keer thuis te houden. Dan mag Elsa samen met papa of mama uit de kinderbijbel lezen en bidden. Dat is ook fijn, en daarvan wordt Elsa niet zo onrustig.

Ouders mogen ook hierin om wijsheid bidden en doen wat hun het beste lijkt. Elk kind is anders en heeft een andere aanpak nodig. Daarover kunnen en mogen mensen niet voor anderen oordelen. God ziet het hart aan en weet of ouders de intentie hebben hun kind bij de Heere Jezus te brengen op een manier die bij hun kind het beste past en aansluit.

Tips

Gun een hooggevoelige een rustmoment na een activiteit vol prikkels.

Zorg voor een rustige plaats waar het kind zich terug kan trekken.

Probeer geduld en begrip op te brengen als het kind last heeft van ‘kleine dingen’.

Bereid het kind voor op nieuwe activiteiten.

Bied zo veel mogelijk structuur en regelmaat.

Stel grenzen rustig, maar wel duidelijk.

Probeer problemen speels en met humor op te lossen.

Zoek naar activiteiten waar het kind goed in is en die het leuk vindt.

Bid voor de kinderen.

Bid ook om Gods leiding bij de invulling van de zondag.

Vraag ook op zondag met het hele gezin om een zegen over de kerkdienst.

Geef iets vertrouwds van thuis mee naar kerk en school.

Bespreek de kerkdienst en ook de dag erna.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan de pedagogen Mirjam Blom en Anja Helmink. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@rd.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.

Kritiek op etiket HSP

De professionele psychologie heeft de bevindingen van Elaine Aron niet overgenomen. Toch bestaat er weinig fundamenteel wetenschappelijke kritiek. Wel ontbreekt een eenduidige neurologische definitie en onderbouwing voor de eigenschap hooggevoeligheid. Dit geldt echter ook andere psychologische symptomen, zoals ADHD.

Hoogsensitiviteit wil louter zeggen dat er personen zijn die wat gevoeliger zijn dan de gemiddelde mens. Veel mensen verwijten de psychologie een overmatige labeling van diverse normale variaties.

Mensen zonder achtergrondkennis beschouwen hooggevoeligheid soms als gefantaseerd: iedereen heeft weleens het gevoel dat hij of zij tijdelijk overbelast of overprikkeld is. Een van de kritiekpunten hierbij is dat de beschrijvingen van hoogsensitiviteit zo algemeen zijn dat de meeste mensen zich hierin kunnen herkennen.

Ook is er kritiek op de cultivering van de eigenschap HSP. Sinds de recente eeuwwisseling lijkt er een cultus rond hoogsensitiviteit te ontstaan. Die wordt gecultiveerd in zelfhulpgroepen, verenigingen en door persoonlijke ‘coaches’. Zeer algemene beschrijvingen van hooggevoeligheid –„ben je weleens overbelast of overprikkeld?”– helpen hierbij om leden te rekruteren. HSP’s zouden een nieuw soort mensen met uitzonderlijke gaven vormen.

Aron zelf geeft echter duidelijk aan dat het gaat om een glijdende schaal en dat er in feite niets bijzonders aan is. HSP’s hoeven zich niet speciaal of verheven te voelen. Nog belangrijker: ze hoeven hun eigenschap niet als excuus te gebruiken om andere, wel degelijk bestaande psychische stoornissen weg te redeneren.

Bron: Wikipedia