Rajoy, die sinds 1996 deel uitmaakt van de partijtop en in 2004 aangewezen werd als voorzitter van de Spaanse conservatieven, ontkende ook maar de flauwste notie te hebben van de manier waarop zijn partij wordt gefinancierd. „Mijn functie is altijd politiek geweest”, zei Rajoy woensdag. Hij schoof alle verantwoordelijkheid voor illegale partijfinanciering van de PP af op de penningmeesters Alvaro Lapuerta en Luis Barcenas, twee verdachten in het proces over het zogenaamde Gürtel-schandaal.

Ook zou Rajoy nooit envelopjes met zwarte salaristoeslagen hebben aangenomen met geld dat afkomstig was van het Gürtel-netwerk. Niet iedereen is ervan overtuigd dat de premier de waarheid sprak. Volgens de parallelle boekhouding die penningmeester Barcenas bijhield van de zwarte partijkas zou Rajoy 322.000 euro aan zwarte salaristoeslagen hebben ontvangen.

„De normaalste zaak van de wereld”, noemde Rajoy het enkele maanden geleden. De Spaanse premier had het over het feit dat hij voor de rechtbank in Madrid zou moeten getuigen in het grootste corruptieschandaal.

Woensdag was het zover. Voor het eerst in de geschiedenis stond een Spaanse regeringsleider voor de strafrechter. Weliswaar als getuige en niet als verdachte, maar toch. Rajoy en zijn conservatieve Volkspartij (PP) hadden –tevergeefs– er alles aan gedaan om de gang van de premier naar het nationale hof in Madrid te vermijden. En de premier verdween op de dagen voor zijn getuigenis volledig van het publieke toneel om met zijn juridische adviseurs zijn verklaring voor te bereiden. Zo normaal vond Rajoy het zelf kennelijk nou ook weer niet.

Gürtel is de codenaam van het gerechtelijk onderzoek naar een corruptienetwerk dat verbonden is aan de PP. Lokale en regionale partijleiders ontvingen daarbij smeergeld van ondernemers in ruil voor overheidsopdrachten. Spil in het netwerk was Francisco Correa, de man naar wie het politiedossier genoemd is – Correa is Gürtel in het Duits.

Het netwerk heeft ten minste tien jaar gefunctioneerd, ergens tussen eind jaren 90 tot 2010. De zaak kwam aan het rollen in 2007, na de aanklacht van een ex-PP-raadslid in Majadahonda. Het onderzoek is in de loop van de jaren zo uitgedijd dat de zaak is opgesplitst in verschillende deelprocessen. Een van de bekendste is de zaak-Barcenas, het onderzoek naar de zwarte partijkas van de PP. De voormalige penningmeester van de PP bleek zelf bijna 50 miljoen euro op Zwitserse bankrekeningen te hebben.

Premier Rajoy mocht woensdag komen uitleggen wat hij daarvan wist. Hij deed dat vanuit een bevoorrechte positie. Normaal zitten getuigen in een stoel op de vloer tegenover de rechters en beschikken zij niet over een advocaat. Maar Rajoy werd bijgestaan door een advocaat en mocht plaatsnemen aan een tafel op het podium naast de driekoppige rechtbank. Zo werd voorkomen dat er foto’s gemaakt konden worden van Rajoy met verdachten op de achtergrond.

Rechtbankpresident Angel Hurtado, die zich overigens uitdrukkelijk tegenstander had getoond van de beslissing om Rajoy op te roepen als getuige, hielp de premier ook een handje door ongemakkelijke vragen van de particuliere aanklager af te kappen.

De vragen over illegale partijfinanciering via het corruptienetwerk spitsten zich toe op de rol van Rajoy als leider van verkiezingscampagnes. Rajoy verzekerde dat hij niets afwist van een zwarte partijkas en geen idee had van de financiering van de campagnes. „Ongeloofwaardig”, noemden de campagneleiders van andere partijen die bewering. „Je kunt geen campagne leiden zonder je financiële middelen te kennen.”