Van de ”Beatrijs” tot de meest recente e-boeken: als nationale bibliotheek verzamelt en beheert de KB alles wat er in of over Nederland verschenen is. Van handgeschreven exemplaren tot gedrukte en digitale boeken. „We hebben hier veel bijzondere collecties, zoals incunabelen –oude drukken–, middeleeuwse handschriften en laatmiddeleeuwse handschriften”, vertelt Mateboer over ’s lands grootste boekerij. „Ook hebben we een leuke collectie zeventiende-eeuwse vriendenboeken en een grote papiercollectie met monsterboeken die weer een raakvlak heeft met de speciale collectie boekbanden.”

Hoe is de Koninklijke Bibliotheek ontstaan?

„In de Bataafse tijd, toen stadhouder Willem V naar Engeland was gevlucht, werden zijn bezittingen geconfisqueerd. Daar hoorde een grote bibliotheek bij, inclusief heel oude handschriften. Deze vormde de basis voor een nationale bibliotheek die in 1798 werd opgericht door de Nationale Vergadering.

De eerste nationale bibliotheek was opgezet als ondersteuning van de volksvertegenwoordigers. Toen koning Willem I aan de macht kwam, vond hij het goed dat de bibliotheek zo bleef bestaan. Lodewijk Napoleon heeft de bibliotheek „koninklijk” genoemd, want aanvankelijk heette zij „nationale” bibliotheek. De naam „koninklijk” leidt soms tot verwarring. Mensen denken dan dat het om de privébibliotheek van het vorstenhuis ging. Zo heb ik weleens de vraag gehad: „En, komen ze vaak?” Alsof de koning en koningin hier dagelijks lopen. Maar dat gebeurt alleen bij officiële gelegenheden. Toen Willem-Alexander in Leiden studeerde, kwam hij hier ook gewoon als student.”

Hoe worden de boeken geselecteerd?

„De criteria die wij hanteren, zijn ruim. We proberen van elk boek dat in Nederland op de markt verschijnt een exemplaar te pakken te krijgen. Bij een heel duur exemplaar moeten we wel betalen. Zo heeft het Rijksmuseum vorig jaar een boek van 8000 euro uitgegeven. Dat kregen we natuurlijk niet zomaar mee. Maar in principe is er een afspraak met de uitgevers dat ze „om niet” een exemplaar leveren. Vooral kleine uitgevers en mensen die een boek in eigen beheer uitgeven zijn trots als het in de KB terechtkomt. Ze sturen het daarom graag op.

De boeken hoeven niet per se in het Nederlands te zijn geschreven, als ze maar in Nederland zijn uitgegeven. Daarnaast schaffen we buitenlandse boeken aan die gaan over een Nederlands onderwerp, zoals Rembrandt, Van Gogh, het dragen van klompen of de hoofdstad Amsterdam. Er is een aantal collega’s dat de markt op dit gebied bijhoudt.”

Wat wordt er gedaan om het aantal bezoekers en uitleningen op peil te houden?

„Aan uitleningen doet de KB nauwelijks. Die hoeven wij dus ook niet op peil te houden. Er zijn wel bezoekers in onze leeszalen die materiaal komen inzien. Online heeft de KB miljoenen bezoekers die de website weten te vinden. Dat aantal wordt alleen maar groter sinds we ook taken uitvoeren voor de openbare bibliotheken.

De KB heeft een –weliswaar vergrijsde– vriendenvereniging die geregeld wordt uitgenodigd voor bijzondere evenementen. En van het bijzondere materiaal dat we beheren, maken we soms facsimile’s, in samenwerking met uitgeverij Lannoo. Zo hebben we recent een insectenboek, een vogelboek en een atlas uitgegeven. Ook publiceren we elk jaar een kalender en drie keer per jaar een magazine.”

Wat is het oudste gedrukte boek uit de collectie?

„Het oudste gedrukte boek uit onze collectie is de ”Durandus” uit 1459. Het ligt momenteel in onze topstukkententoonstelling, dus het kan door bezoekers worden bewonderd.”

Guilelmus Durandus was een geestelijke uit de kring van de paus. Hij schreef in het jaar 1286 een verslag over de wetten en gebruiken van de Roomse Kerk. Het werk werd al gedrukt in de periode dat de boekdrukkunst nog in de kinderschoenen stond: de Mainzer drukkers Fust en Schoeffer legden het in 1459 op de pers. Zelfs nu wordt het nog als standaardwerk gezien.

Hoe gaat de bibliotheek om met digitalisering?

„De KB is de grootste trekker van digitaliseringsprojecten in Nederlandse bibliotheken. Onze projecten vervullen een voorbeeldrol.

Bij de afdeling digitalisering werken zo’n 25 mensen aan de digitalisering van boeken, kranten en tijdschriften, van de KB zelf en van andere erfgoedinstellingen. De scans worden toegankelijk gemaakt via de historische database Delpher, een gezamenlijke website met andere bibliotheken en erfgoedinstellingen.

We werken aan projecten van 750.000 pagina’s tot een paar miljoen. Al het materiaal wordt eerst in de afdeling digitalisering voorbewerkt. Dat wil zeggen: de gegevens van een boek of krant worden ingevoerd, het materiaal wordt geplakt als dat nodig is en we geven aan of er beschadigingen in zitten. Als dat gebeurd is, gaan de boeken op transport naar een leverancier, die de pagina’s scant en aan elke scan gegevens toevoegt. Dan komt het materiaal weer terug naar de KB, waar het wordt gecontroleerd. Daarna komen de teksten op Delpher, waar je miljoenen pagina’s kunt doorzoeken.”

Dit is het tweede deel in een vijfdelige serie over bibliotheken in Nederland. Over twee weken: de schoolbibliotheek.

Koninklijke Bibliotheek Den Haag

De KB-collectie vormt een afspiegeling van wat er eeuwenlang in Nederland over politiek, geschiedenis, cultuur en wetenschap is geschreven. Uit vroeger eeuwen zijn er handschriften overgeleverd, vaak met prachtig gekleurde afbeeldingen. In de vaste expositie ”Topstukken” zijn de mooiste exemplaren te zien.

Dankzij de digitalisering kunnen deze ook via internet worden getoond, op de websites delpher.nl en dbnl.org (teksten), geheugenvannederland.nl (afbeeldingen) en kb.nl (topstukken). Doelstelling van de KB is om in 2018 90 procent van alle in Nederland gepubliceerde boeken en van de meest relevante tijdschriften en kranten van voor 1940 te hebben gedigitaliseerd.

Behalve als (digitale) bibliotheek presenteert de KB zich als expertisecentrum op het gebied van duurzame toegang en conservering. Er is een onderzoeksafdeling die wereldwijd deelneemt aan projecten.

De KB ontwikkelt diensten en programma’s voor leesbevordering en aangepast lezen voor openbare bibliotheken en beheert de website onlinebibliotheek.nl. De nationale bibliotheek geeft KB/magazine uit, dat vrienden van de KB gratis krijgen toegestuurd.