Kerkhistorie met een knipoog: Ds. Pieter Zandt, milde boetgezant met humor
„Nergens ter wereld vond hij in de andere parlementen een met hem vergelijkbaar evenbeeld.” Dat zei voorzitter van de Tweede Kamer mr. L. G. Kortenhorst in een in memoriam bij het overlijden van ds. P. Zandt (1880-1961), vanaf 1925 voor de SGP in de Kamer. Men zou kunnen denken dat Kortenhorst hem hiermee als een exotische figuur wilde typeren, iemand met vreemde ideeën. Maar nee, hij noemde hem „een boetgezant uit het Oude Verbond”, iemand die heeft stand gehouden: „compromisloos tegen de geest der tijden en de goden van de eeuw, nooit wijkend voor politieke en ideologische veranderingen van weer en wind.” Als hij aan het woord was in de Tweede Kamer dromden gewoonlijk Kamerleden bij de sprekerstribune samen, „benieuwd hoe ds. Zandt steeds ernstig, dikwijls bijtend scherp en geestig, de naar zijn overtuiging euvele gedragingen van de regering en van zijn politieke tegenstanders tuchtigde.” Maar hij wist zaken en personen „gewetensvol” te onderscheiden. Voorwaar een hoge standaard!
De rede van Kortenhorst is te vinden in de bundel ”Ooggetuigen” van dr. Henk Florijn (Kok, Omniboek, Utrecht). Hij plaatst die bijdrage onder de titel ”Vroom en mild”, woorden die de Kamervoorzitter zelf ook bezigde. „Vroom en mild nam hij de grenzen van de naastenliefde nauwgezet in acht”, ruimhartig in de boordeling van zijn mede-Kamerleden.
De generatie van ds. Zandt is passé, ook bij zijn politieke erfgenamen. Zijn uitstraling spreekt boekdelen. Later werd ik aan hem herinnerd door contacten met Freek Zandt, een neef die de boerderij in Stedum beheerde waarop ds. Zandt geboren was en die in het noorden mede de wacht hield bij de Bijbelse leer en de ware vroomheid. Oom Pieter was naar eigen zeggen aanvankelijk niet in de voetstappen van „zijn godvrezende moeder” gegaan. Hij las eveneens naar eigen zeggen „met vermaak” de Duitse filosoof Hegel maar werd, zoals de titel van een boek ook luidt, onder het lezen van Hegel „als een vogel uit een boom geschoten.”
Ik las er het in memoriam van mr. Willem Aantjes, toen nog bonder, in de Waarheidsvriend nog eens op na. Hij sprak van „ínnige verwantschap”, terwijl de ARP van Aantjes niet direct tot de politieke vriendenkring van Zandt behoorde. Aantjes noemde zijn „hartelijke persoonlijke belangstelling en de mildheid in de omgang” een verkwikking. Hij herinnerde zich ook nog de laatste nieuwjaarspreek in de later door een bombardement verwoeste oude dorpskerk van zijn geboortedorp Bleskensgraaf over „Uw Koninkrijk kome.”
En ten slotte hoorde ik nog de verhalen van ds. W. L. Tukker, in Delft de buurman van Zandt. Staande bij diens bibliotheek ontwaarde hij tot zijn verwondering nogal wat minder rechtzinnige, moderne theologische lectuur. „Om ze te bestrijden, om ze te bestrijden”, zei buurman Zandt. Hij had wellicht Hegel nog niet weggedaan.
De naam van een zaal in de burelen van de Tweede Kamer houdt de gedachtenis in ere van een „boetgezant uit het Oude Verbond.”
