In verschillende media dook de afgelopen tijd het woord sjoemelsigaret op. Daarmee legden ze een verband met de sjoemelsoftware waarmee Volkswagen ervoor zorgde dat de uitstootcijfers bij testmetingen gunstiger uitpakten dan in de dagelijkse praktijk.

Voor sigaretten gelden ook testprotocollen om te bepalen hoeveel schadelijke stoffen rokers binnenkrijgen. Tabaksproducenten worden er nu van beschuldigd die sigarettenfilters zo te bewerken dat die in een testsituatie minder teer, nicotine en koolmonoxide afgeven dan bij normaal gebruik. In de praktijk krijgen rokers daardoor veel meer schadelijke stoffen binnen.

Om die praktijk aan de kaak te stellen, deed KWF Kankerbestrijding eind maart aangifte van zware mishandeling (die de dood tot gevolg heeft) en van valsheid in geschrifte tegen de vier grootste tabaksproducenten in Nederland: Philip Morris International, British American Tobacco, Imperial Tobacco Benelux en Japan Tobacco International. Zij produceren en verkopen vrijwel alle merken die in Nederland op de markt zijn.

KWF sloot zich met de aangifte aan bij aangiftes die strafrechtadvocate Bénédicte Ficq op 29 september 2016 deed namens twee slachtoffers van roken –Anne Marie van Veen en Lia Breed– en de Stichting Rookpreventie Jeugd. „Van alle sterfte aan kanker wordt 30 procent veroorzaakt door roken. Mensen krijgen nog veel meer schadelijke stoffen binnen dan dat we al wisten. Daarom vinden wij het gepast om de gang naar de rechter te maken. Zo mag er niet met de gezondheid van mensen worden omgegaan”, motiveerde KWF-directeur Michel Rudolphie de aangifte.

Realistisch

In Nederland voert onder meer het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in Bilthoven rooktesten uit om de schadelijkheid van sigaretten te onderzoeken.

Waar de rechtszaak in feite om draait, zijn de kleine gaatjes die tabaksfabrikanten maken aan de buitenzijde van de filters van sigaretten. Als de roker een trekje neemt, blokkeert hij die gaatjes met zijn mond en zijn vingers. In het officiële testprotocol wordt het dichtdrukken van de gaatjes niet meegerekend. Maar het gevolg is wel dat rokers gemiddeld 2,5 keer meer schadelijke stoffen binnenkrijgen dan op het pakje staat, zo berichtte NRC op basis van RIVM-onderzoek.

Twee NRC-journalisten konden in Bilthoven de rookmachine in bedrijf zien waarmee het RIVM de testen uitvoert. Een eerste punt waar ze op wijzen, is dat de machine „een vrij kalme roker” is. Het internationale ISO-protocol dat ook de Nederlandse overheid hanteert, schrijft voor dat het apparaat maar één trekje per minuut mag nemen en daarbij 35 milliliter lucht mag ‘inademen’. De gemiddelde roker zou echter twee trekjes per minuut nemen van bijna twee keer dat volume.

Een realistischer test blijkt de ”Canadian intense”. Daarbij inhaleert de machine vaker en dieper. Een belangrijk detail: dat protocol vereist dat de kleine gaatjes in de buitenzijde van het sigarettenfilter zijn afgeplakt. Volgens de NRC-journalisten zijn die filters na gebruik duidelijk meer gekleurd dan de sigaretten die volgens het ISO-protocol waren gerookt. Echter, de Nederlandse overheid hanteert die realistischer methode niet. De NRC concludeert terecht dat daarmee wel geldt: schoon in de test, smerig in het echt.

Het gebruik van ‘sjoemelsigaretten’ om de wettelijke metingen lager te laten uitkomen dan de maximaal toegestane waarden, terwijl die in de praktijk vele malen hoger liggen, stellen de partijen die de rechtszaak hebben aangespannen aan de kaak.

Het is aan het openbaar ministerie om te onderzoeken of er voldoende bewijs is voor zo’n strafzaak tegen de tabaksfabrikanten. Zo’n besluit over een eventuele vervolging neemt het OM niet in een paar dagen.

De tabaksindustrie en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit blijven erbij dat de gaatjes in de sigarettenfilters niet strafbaar zijn. De rookwaar wordt immers geproduceerd en getest volgens de geldende wet- en regelgeving.