Rubriek prof. Selderhuis: Dienstbare vrouwen in de gemeente
Bij alle rep en roer over het besluit van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt om alle ambten open te stellen voor vrouwen, werd hier en daar dankbaarheid uitgesproken dat vrouwen nu eindelijk vorm kunnen geven aan hun roeping.
Een merkwaardige gedachte. Alsof je alleen maar kunt dienen als je ambtsdrager bent. Dat dit heel anders ligt, is mooi te lezen in de preken die de Engelse prediker Spurgeon hield over vrouwen uit het Nieuwe Testament. Deze preken zijn opnieuw uitgegeven en bevatten prachtige handreikingen die zo in praktijk gebracht kunnen worden, zelfs zonder dat je daar een synode voor nodig hebt.
Deze preken sporen overigens vanuit de Schrift wel aan om meer gebruik te maken van de gaven die God aan de zusters der gemeente geeft, zoals ook in het Nieuwe Testament te lezen is hoe de Heere vrouwen in Zijn heilsplan inschakelt.
Ook vandaag zijn er in de kerken vele vrouwen die geen voorstander zijn van de vrouw in het ambt, maar die wel met gebed, toewijding en zorg dienstbaar willen zijn aan de gemeente. In de christelijke traditie is Maria altijd het grote voorbeeld van zo’n houding geweest.
Hoe de bewondering voor Maria in de eerste eeuwen van de kerk groeide en uitmondde in een devotiecultuur waarin zij tot inspiratiebron voor vele vrouwen werd, is door Stephen Shoemaker beschreven. Shoemaker is hoogleraar voor religiestudies aan de universiteit van Oregon en is geïnteresseerd in de vraag hoe geloofsuitingen zich ontwikkelen. Zijn conclusie is dat ondanks dat Maria gaandeweg een haast bovenmenselijke positie kreeg, zij toch vooral degene bleef die laat zien hoe je je als vrouw aan Gods plan dienstbaar kunt maken.
Nonnen
Een interessant voorbeeld van een vrouw die zich door Maria liet inspireren is Maria Magdalena de Pazzi (1566-1607). Werkzaam in Florence heeft zij zich ingezet voor de reformatie van de kerk. Dat deed zij niet door de kant van de Reformatie te kiezen, maar juist door mee te helpen aan de hervormingen die in de Rooms-Katholieke Kerk als reactie op de Reformatie werden doorgevoerd.
De Pazzi richtte zich vooral op de hervorming van de vroomheid, onder andere door teksten te schrijven die vrouwen konden helpen hun geloofsleven te versterken en te verdiepen. Een bij uitgeverij Aschendorff in Münster verschenen boek geeft een overzicht van haar leven en bevat ook enkele teksten van deze non, die al direct na haar sterven als heilige werd vereerd.
Anders dan bij deze vrouw het geval was, kwamen door Luthers theologie vele nonnen tot het inzicht dat je de Heere en Zijn kerk ook buiten het klooster en zonder verplicht celibaat kunt dienen. Het geestelijk leven van de non staat niet per se op een hoger niveau dan dat van een huisvrouw, juf of zakenvrouw. Immers juist als moeder en echtgenote was Maria dienstbaar en heeft zij enorm veel voor de kerk betekend.
In een bij Droz in Genève verschenen bundel wordt beschreven hoe het nonnen verging die tot dit inzicht kwamen en het klooster verlieten. Hun verhaal is niet zo verheffend, want hoezeer zij gehoor gaven aan Luthers boodschap, toch werden zij ook hier en daar argwanend bekeken en moesten zij vechten voor hun juridische status. Het was blijkbaar gemakkelijker te zéggen wat de Bijbelse visie op de plaats van de vrouw was dan in de praktijk aan die visie ook vorm te geven.
Geroepen
In het verleden waren het trouwens bijna altijd mannen die over vrouwen schreven. Dat was op zich niet verkeerd, maar het is toch een goede zaak dat juist in de afgelopen jaren steeds meer vrouwen zich bezighouden met bijvoorbeeld het thema van de vrouw in de tijd van de Reformatie.
De Amerikaanse schrijver Rebecca VanDoodewaard publiceerde kort geleden een mooi portret van twaalf bekende en minder bekende vrouwen uit die tijd. Opvallend is de ondertitel die zij voor haar boek koos, want daaruit wordt duidelijk dat zij die vrouwen waardeert vanwege het feit dat ze hebben meegeholpen aan de wedergeboorte van het christendom. VanDoodewaard is duidelijk geen voorstander van de vrouw in het ambt, maar zij ziet wel dat de Reformatie geen project van alleen mannen was. Niet alleen hadden de reformatoren hun werk niet kunnen doen zonder een sterke vrouw aan hun zijde, er waren ook heel wat vrouwen die actief bij de kerkhervorming betrokken waren in zowel daden als woorden.
Het inhoudsrijke boek ”Hör nicht auf zu singen” spreekt in dit verband over deze vrouwen als ”partners in dienen”. Het was deze vrouwen er niet om te doen het voor het zeggen te hebben. Zij waren allen goed thuis in de Bijbel, de meesten hadden een stevige positie in de maatschappij, maar bij alle veranderingen die zij hielpen doorvoeren was er niemand die stelde dat Reformatie ook de invoering van vrouwelijke predikanten betekende. Soms was zelfs sprake van het tegendeel, want er waren er die in hun klooster een leidinggevende functie hadden en die met hun keuze voor de Reformatie wat dat betreft een stapje terug moesten doen.
In ”Hör nicht auf zu singen” komen de vrouwen uit de Zwitserse reformatie aan de orde, waarbij vele interessante figuren de revue passeren, juist die uit de calvi- nistische traditie afkomstig waren. Vrouwen als uitgeefster, schrijfster, diacones, geleerde, het kwam allemaal voor, en niet slechts als uitzondering op de regel. De rolverdeling tussen man en vrouw in de zestiende eeuw was meer gelijkmatig dan in de tijd daarna. Niet voor niets hielden reformatorische vrouwen als ze gingen trouwen hun eigen achternaam aan. Niet pas door ons is ontdekt dat de vrouw een gelijkwaardige plaats in kerk en maatschappij toekomt.
Nieuw vandaag is wel de gedachte dat gelijkwaardigheid ook gelijkheid in zou moeten houden. Voor die visie krijg je de eerste twintig eeuwen kerkgeschiedenis echter niet mee.
”Sermons on Women of the New Testament”, C. H. Spurgeon; uitg. Hendrickson Publishers, Edinburgh; ISBN 978 1 61970 811 2; £ 10,99; ”Mary in Early Christian Faith and Devotion”, Stephen J. Shoemaker; uitg. Yale University Press, New Haven; ISBN 978 0 300 21721 6; 290 blz.; $ 25,-; ”Maria Magdalena von Pazzi. Kommt, um die Liebe zu lieben”, Michael Plattig en Edeltraud Klueting (red.); uitg. Aschendorff, Münster; ISBN 978 3 402 12100 9; 128 blz.; € 14,80; ”Politics, Gender and Belief. The Long-Term Impact of the Reformation”, Amy Burnett, Kathleen Comerford, Karin Maag (red.); uitg. Droz, Genève; ISBN 978 2 600 01820 3; 320 blz.; € 37,-; ”Reformation Women”, Rebecca VanDoodewaard; uitg. Reformation Heritage Books, Grand Rapids; ISBN 978 1 60178 532 9; 146 blz.; $ 14,-; ””Hör nicht auf zu singen”. Zeuginnen der Schweizer Reformation”, Rebecca Giselbrecht, Sabine Scheuter (red.); uitg. TVZ, Zürich; ISBN 978 3 290 17850 5; 268 blz.; € 35,90.
