De relaties waren al langer verstoord, maar de zogenoemde inbreukprocedure die de EU dinsdag aankondigde, geldt als een mijlpaal. Voor het eerst heeft Brussel nu een concrete stap genomen. De drie landen moeten vrezen voor geldboetes.

In september 2015 besloot de Europese Commissie dat er 160.000 vluchtelingen worden herverdeeld onder de Europese landen. Hongarije, Polen en Tsjechië weigerden die beslissing te accorderen, maar de realiteit is dat ook andere landen erg terughoudend zijn met de uitvoering. Tot nu toe zijn er 20.000 vluchtelingen herplaatst.

Omdat Polen en Hongarije geen enkele vluchteling hebben opgenomen en Tsjechië snel is gestopt, vindt de Commissie het logisch om daar te beginnen. „Herplaatsing is geen keuze, maar een morele verantwoordelijkheid”, zei de Griekse EU-commissaris Dimitris Avramopoulos dinsdag in Brussel.

Kolonies

In Midden-Europa is die „morele verantwoordelijkheid” geen prioriteit. Na de aanslagen in het Verenigd Koninkrijk is het enthousiasme voor migranten naar het nulpunt gedaald. „Kijk wat er bij jullie gebeurt in West-Europa”, zeggen veel Polen. Het idee is: geen migranten, geen terreur.

Mariusz Blaszczak, de Poolse minister van Binnenlandse Zaken, verwees vorige maand ook naar het koloniale verleden. „De westerse landen hebben geprofiteerd van de rijkdom uit Azië en Afrika, maar nu willen ze de schulden afschuiven op ons.” Polen heeft voor de Tweede Wereldoorlog overwogen om Mozambique, Angola en Liberia te kolonialiseren en is nu „blij” dat het nooit gebeurd is.

Warschau beschouwt de 160.000 vluchtelingen niet per se als zodanig, maar vooral als migranten. Het land vreest dat de quota’s bovendien een verkeerd signaal afgeven. „Wij denken dat een systeem van herplaatsing een nieuwe immigratiegolf op gang brengt”, aldus Blaszczak.

De inbreukprocedure begint met een formele brief gevolgd door een „onderbouwde toelichting”. Daarna kan het Hof van Justitie een geldboete eisen, waarover nu al wordt gespeculeerd. In december publiceerde de Commissie een erg complexe berekening. Volgens een Poolse journalist kan het bedrag oplopen tot 250.000 euro per dag, maar Joanna Popielawska, een politiek analist van Polytica Insight, zegt dat andere experts dat betwijfelen.

Volgens Robert Grzeszczak, hoogleraar Europees Recht aan de universiteit van Warschau, durft het Hof geen hoge boetes uit te delen. „Dan zegt de regering: we doen het beste voor onze burgers en we betalen niet. Het Hof weet dat. Het is een spel tussen instituties en de overheid.” Grzeszczak verwacht dat de dagelijkse boete tussen de 20.000 en 50.000 euro zal bedragen, bovenop een eenmalige boete van 1 à 2 miljoen.

De hoogleraar denkt dat er begin volgend jaar een uitspraak komt. Polen zal vermoedelijk, zelfs met eventuele boetes, zijn beleid niet veranderen. „Immigranten zijn erger dan een geldstraf”, aldus minister Blaszczak.

Als gevolg van de inbreukprocedure is de spanning in de Unie gestegen. Ook Hongarije is niet van zins toe te geven. „Wij laten ons niet chanteren”, zei de Hongaarse premier Viktor Orban maandag in het parlement, om daarna een –zelfs voor hem– ongekend harde uitspraak te doen: „Brussel staat openlijk aan de kant van terroristen.”

Referendum

Electoraal gezien is deze procedure voor de Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) voordelig: 70 procent van de Polen is tegen de komst van vluchtelingen. „De regering beweert dat Europese instituten hun mandaat overspelen”, zegt Michal Kolanko, politiek analist van de krant Rzeczpospolita. Ze kunnen zich nu positioneren als redders van Polen.

President Duda heeft een referendum aangekondigd over de quota, dat gelijktijdig met de parlementsverkiezingen in 2019 moet worden gehouden. „Het is ook goed voor zijn eigen imago”, zegt Kolanko. „Duda wordt gezien als een loopjongen van partijleider Kaczynski. Zijn adviseurs willen dat hij eigen initiatief toont. Dat kan hij nu doen.”