In conferentiecentrum Domaine Lyon Saint Joseph in Sainte-Foy-lès-Lyon is pasteur Alain Joly duidelijk te herkennen aan zijn lutherse ambtskledij. Met zijn inktzwarte broek en overhemd met hagelwit priesterboord onderscheidt hij zich van de andere bezoekers.

Uit zijn twee lezingen over Luther blijkt zijn eruditie. De predikant uit Parijs vertelt graag over zijn lutherse visie op de kerk en waarom hij zich verzette tegen een oppervlakkige eenwording van de Franse luthersen en gereformeerden (2013). „Als lutheraan hecht ik grote waarde aan de doop. Toen ik gedoopt werd, werd de band met Christus en Zijn kerk al gelegd.”

Niet dat hij daarmee ‘automatisch’ een gelovige werd, voegt hij er meteen aan toe. „Ik sloot mij bewust aan bij de Lutherse Kerk. Ik kwam tot persoonlijk geloof na een crisis waarin al mijn lutherse zekerheden en vanzelfsprekendheden wankelden.”

Hoe ging dat?

„In mijn jeugd bezocht ik rooms-katholieke kerkdiensten waarin kardinaal Jean-Marie Lustiger voorging. Lustiger was van oorsprong joods, en dat was te merken in zijn levendige stijl van preken: hij stelde steeds vragen. De preken van de begaafde kardinaal maakten zo’n indruk dat ik aan het gelijk van Luther begon te twijfelen. Ik werd gedwongen over Luther en zijn standpunten na te denken. Ik ben uiteindelijk wel in mijn lutherse overtuigingen versterkt, maar heb toch veel interesse in de Rooms-Katholieke Kerk gehouden.”

Is de Lutherse Kerk in Frankrijk bekend?

„Nee, de luthersen zijn in Frankrijk zo’n kleine minderheid dat velen van het bestaan niet eens weten. De Franse regio Elzas-Lotharingen vormt een uitzondering. Daar is de Lutherse Kerk prominent aanwezig, maar dat komt doordat deze grensstreek ooit tot Duitsland behoorde. Frankrijk kent slechts twee regio’s waar lutherse kerken zijn. Parijs en z’n voorsteden tellen twintig lutherse gemeenten, die samen zo’n 5000 leden hebben. In de regio Montbéliard zijn ook enkele lutherse gemeenten, met bij elkaar zo’n 20.000 leden.

Natuurlijk waren er tijdens de hervorming in Frankrijk sympathisanten van Luther, maar een lutherse kerk werd er nooit gesticht. Dat gebeurde merkwaardig genoeg wel tijdens het bewind van de Zonnekoning, Lodewijk XIV. Op het paleis te Versailles werkten vele ambachtslieden uit lutherse landen. De koning gaf hun toestemming om een lutherse eredienst te houden in de kapel van de Zweedse en de Deense ambassade in Parijs. Na de intrekking van het Edict van Nantes in 1685 werd het protestantisme in Frankrijk verboden. Voor de lutherse erediensten op de beide ambassades werd echter een uitzondering gemaakt. De lutherse kerk in Parijs vindt hierin haar oorsprong. Na de Franse Revolutie en vooral na de regelingen van Napoleon Bonaparte in 1801 konden de 15.000 lutheranen die er toen in Frankrijk waren, een eigen kerkgenootschap organiseren, met de naam Église Évangélique Luthérienne de France (EELF).”

Tijdens uw toespraken citeert u voortdurend uit de werken van Luther. Heeft u alles van Luther gelezen?

„Alles?! Wat denkt u? Dat is onmogelijk. De verzamelde werken van Luther beslaan tientallen meters.

Ik las niet alles, maar wel veel. Van Luther krijg je nooit genoeg. Ik houd meer van Luthers preken dan van zijn polemische geschriften. Zijn Bijbeluitleg is een goudmijn. Luther is ook in zijn Bijbelcommentaren altijd herderlijk, dicht bij zijn hoorders of lezers. Ik weet dat velen nooit zijn commentaar op de Galatenbrief hebben gelezen, maar dat is volop actueel en lezenswaard. Vergeet niet de brieven van Luther te lezen. Daarin zijn pareltjes van pastorale zorg te vinden.”

In 2013 kwam in Frankrijk de vereniging van luthersen en gereformeerden tot stand. U was namens de Lutherse Kerk actief betrokken bij dit ‘samen-op-wegproces’. Bent u tevreden?

„Eerlijk gezegd waren de motieven tot eenwording bepaald niet geestelijk, maar meer financieel en economisch. Tijdens het lange proces van samenspreken bracht ik steeds grondige bezwaren in tegen een oppervlakkige organisatorische vereniging zonder solide geestelijke basis. Naar mijn smaak zijn de diepe verschillen tussen luthersen en gereformeerden in de visie op de kerk en ambten te gemakkelijk weggepoetst met een beroep op oppervlakkige leuzen zoals: „Er is maar één kerk, en wij hebben allen dezelfde God en Bijbel.” De gereformeerde kerken in Frankrijk zijn over het algemeen allang niet calvinistisch meer. Er is nauwelijks binding met de gereformeerde belijdenisgeschriften, en de Schrift is daar niet het gezaghebbende Woord van God. Dan ontbreekt het juiste zicht op de kerk, dat wil zeggen het mysterie van de kerk, namelijk de sacramenten en de ambten.

Het was daarom niet verwonderlijk wat het eerste besluit was van de Verenigde Protestantse Kerk van Frankrijk: het mogelijk maken van het homohuwelijk.

Ook de naamgeving van de nieuwe kerk vond ik niet gelukkig. De vroegere Lutherse Kerk heette nog altijd Evangelisch-Lutherse Kerk. In de naam Église Protestante Unie de France zit geen enkele geestelijke verwijzing. Behalve tegen de naam ”protestants”, een politieke term, had ik bezwaren tegen de grondslag. De gekozen grondslag van de Augburgse Confessie en andere gereformeerde belijdenisgeschriften vond ik veel te mager. Waarom werden er geen belangrijke gereformeerde belijdenissen zoals de Belijdenis van la Rochelle of de Heidelberger Catechismus genoemd als grondslag van de kerk?”

In publieke bijeenkomsten trekt u vaak gezamenlijk op met rooms-katholieke geestelijken. Het lijkt alsof u milder oordeelt over de Rooms-Katholieke Kerk dan over de Verenigde Protestantse Kerk. Hoe ziet u de verzoening tussen luthersen en rooms-katholieken?

„Die ene christelijke kerk bestond voordat Maarten Luther er was. Luther wilde geen splitsing maar een kerkhervorming. Ook al werd hij eruit gegooid, daarom hield die kerk niet op christelijke kerk te zijn. Overigens is die kerkhervorming nog steeds gaande. Daarom is de Reformatieherdenking ongerijmd, omdat de kerkhervorming geen afgerond historisch feit is. Als het goed is, doet de diepe kerkscheuring van de zestiende eeuw pijn. Ik verlang naar een zichtbare kerkelijke eenheid. Wat mij betreft mag die christelijke kerk geleid worden door een bisschoppelijk apostolisch gezag vanuit Rome. Dat is overigens niet hetzelfde als het Vaticaan! Als de Rooms-Katholieke Kerk het gezag van Gods Woord erkent, zou iedere christen de eenheid willen. Neem de boeken ”Jezus van Nazareth” van paus Benedictus XVI: die zijn zo Bijbels dat iedere lutheraan ermee kan instemmen.”

Wat hebt u met muziek, in het bijzonder die van Bach?

„Als luthers predikant moet je goed kunnen zingen, maar zelf speel ik geen instrument. Wel heb ik veel diensten met muziek van Bach georganiseerd. Bach was als musicus dienaar van het Goddelijke Woord. Ik schreef het boek ”Prier 15 jours avec Jean-Sébastien Bach” (Vijftien dagen bidden met Bach). Daarin heb ik bij teksten uit de cantaten gebeden opgesteld. Bach is geschikt voor evangelisatie omdat hij niet alleen theologische waarheden proclameert, maar die ook toepast voor het hart, zonder sentimenteel of subjectivistisch te worden.”

Alain Joly

Alain Joly (Parijs, 1964) is afkomstig uit een luthers gezin. Hij studeerde geschiedenis in Parijs en theologie in Straatsburg. In 1992 werd hij predikant van twee kleine lutherse gemeenten in Parijs. Van 1995 tot 2009 was hij directeur van het Luthers Cultureel Centrum in Parijs. Dit centrum is gehuisvest in een oud klooster, het Cloître des Billettes. Joly is dan ook predikant van de lutherse gemeente Église des Billettes, die in hetzelfde gebouw samenkomt.

Joly was actief betrokken bij het Franse ‘samen-op-wegproces’ dat in 2013 resulteerde in de Verenigde Protestantse Kerk van Frankrijk, de Église Protestante Unie de France (EPUdF).

De ongetrouwde Joly treedt regelmatig op in praatprogramma’s en forums. Hij werd in Frankrijk vooral bekend vanwege zijn toespraken voor Radio Fréquence Protestante en zijn boek ”Prier 15 jours avec Jean-Sébastien Bach” (Vijftien dagen bidden met Bach), dat een bestseller werd.