Dit boek is een korte versie van een werk dat de auteur al in 2010 publiceerde, maar dat in die vorm nooit in het Nederlands is vertaald.

Het probleem met Luther is dat we hem vooral kennen vanuit zijn „zelfinterpretatie” in de tafelredes. Daar blikt hij zomaar twintig, dertig jaar terug, en hoe betrouwbaar zijn die herinneringen dan nog? Dat zullen velen herkennen. Maar bij Luther speelt nog iets anders: hij had er met zijn optreden aan bijgedragen dat er een compleet nieuw tijdperk was begonnen. Een ogenschijnlijk simpel voorval in 1515 kan dan jaren later zomaar ineens van wereldbetekenis zijn, en dan blik je er anders op terug.

Dit is wat Leppin noemt: de „sluier van de herinnering,” De taak van de historicus is om Luther van deze sluier te ontdoen.

Blikseminslag

Deze historisch-kritische houding blijkt al vrij snel in het boek bij de blikseminslag bij Stotternheim in juli 1505, waarbij Luther zou hebben uitgeroepen: „Helpt u mij, heilige Anna, dan zal ik monnik worden!” Maar omdat Luther pas in 1539 Anna in dit verband noemde, staat Leppin er sceptisch tegenover. De auteur vermoedt dat Luther toen meer bezig was met een „actieve reconstructie van zijn eigen verleden dan een uitdrukking van echte herinnering.”

Leppin acht het wel waarschijnlijk dat er zich op die dag een onweer heeft voorgedaan, en evenzeer dat de middeleeuwer Luther grote angst heeft gehad om te sterven en „onvoorbereid voor God” te komen. Vanuit die angst heeft hij mogelijk een gelofte afgelegd, hoewel zo’n gelofte nooit bindend is. Waarom verbreekt hij die gelofte niet? Waarschijnlijk omdat hij toch al van plan was het klooster in te gaan.

Uniek is deze historische methode allang niet meer, en ook in de gereformeerde gezindte niet vreemd. H. J. Selderhuis interpreteert het voorval in zijn ”Een mens zoekt God” precies zo. Let wel: ook dit is reconstructie.

Bisschop

De historische waarde van Luther ligt volgens Leppin in de scherpte waarmee hij voor het eerst het gezag van de Bijbel heeft verwoord. Daarin was hij baanbrekend.

Leppin legt het hoogtepunt van Luther rond 1525. Toen was hij een soort bisschop van de nieuwe kerk. Daarna raakte hij in de marge, en namen anderen het over. Heel pijnlijk was dat in 1530, toen Luther op de Coburg zat en zijn collega’s in Augsburg werkten aan een belijdenis. Duidelijk is dat hij deze confessie zeer onbevredigend vond.

De kracht van Leppins boek zit in het korte. Het boek in pocketformaat telt nog geen 200 bladzijden en weet in die beperkte ruimte een levend beeld van Luther te schetsen.

Boekgegevens

”Maarten Luther. Biografie van een hervormer: denker, monnik, rebel”, Volker Leppin; uitg. Meulenhoff Boekerij, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 290 9190 9; 191 blz.; € 17,55.