Eerwraak is een verschijnsel waar we tegenwoordig regelrecht mee te maken hebben. Vroeger was dat iets dat zich ver weg afspeelde: op de Balkan of nog verder. Tegenwoordig worden we daar ook in eigen land mee geconfronteerd, schrijft dr. C. S. L. Janse .Vaak, maar niet altijd, heeft eerwraak te maken met seksualiteit. De eer van de familie is immers nauw verbonden met de maagdelijkheid van de dochters. Voor een echte Turk, ook al woont hij al jaren in Amsterdam, is het onverdraaglijk als het gerucht de ronde doet dat zijn 17-jarige dochter geen maagd meer is. Hoe moet hij dan op straat, in het koffiehuis en in de moskee zijn landgenoten onder ogen komen en hoe vindt hij ooit nog een deugdzame echtgenoot voor zijn in opspraak geraakte dochter?

Strafvermindering
Delicten waarbij eerwraak het leidende motief is kunnen in landen als Turkije rekenen op een lichtere bestraffing. De rechter heeft er begrip voor dat een vader zijn dochter doodt die ongehuwd zwanger is. In Nederland gaan we daar uiteraard niet zo mee om. Eerder is er de roep om eerwraakdelicten extra streng aan te pakken om de hier wonende allochtonen duidelijk te maken dat wij zoiets niet accepteren.

Dat mensen eergevoelig zijn en zich zorgen maken om hun reputatie en die van hun familie, is op zich niet verkeerd. Dat is een normale vorm van zelfrespect.

De werking van de sociale controle, die veelal positief gewaardeerd moet worden, berust voor een belangrijk deel op deze eergevoeligheid. Mensen gedragen zich netjes omdat ze hun reputatie hoog willen houden. Het zal je toch gebeuren dat je betrapt wordt op winkeldiefstal! En je wilt ook niet dat je zoon op zaterdagavond opgepakt wordt bij een dronkemansvechtpartij.

Het probleem zit in de verabsolutering. Eer wordt dan het belangrijkste in je leven. Allerlei andere waarden moeten daarvoor wijken. Of men iets verkeerds gedaan heeft of niet, dat doet er niet zo veel toe. Het allerbelangrijkste is dat de buitenwereld er niet achter komt. Pas dan komt immers je reputatie in het geding. Of je gelijk hebt of niet, daar gaat het niet om, je moet vooral laten merken dat je niet over je heen laat lopen. Wie de strijd verloren heeft, heeft zijn gezicht verloren en dat is het ergste wat iemand kan overkomen. Zelfmoord lijkt dan de enige uitweg. Dat geldt voor de generaal na een verloren oorlog, voor de succesvolle manager die op straat is komen te staan en voor de directeur wiens bedrijf failliet ging. In een land als Japan komen dergelijke zelfmoorden uit schaamte regelmatig voor.

Schuld of schaamte
Tegenover een dergelijke schaamtecultuur staat een schuldcultuur. Daarin gaat het niet om wat de mensen van je zeggen en denken, maar of je een zuiver geweten hebt. Het kwaad op zich is dan veel erger dan de schande die het oplevert.

Dat je dochter het slechte pad opgegaan is, is erger dan de bezoedeling van de eer van de familie wanneer dat bekend wordt. Dat je bedrijf failliet gegaan is omdat je de conjunctuur tegen had, is minder erg dan wanneer je erin zou slagen je bedrijf met allerlei financiële malversaties overeind te houden.

Globaal genomen zou je kunnen zeggen dat niet-christelijke culturen veelal schaamteculturen zijn. Het belangrijkste is daar dat je je gezicht redt. In het christendom gaat het daarentegen om een zuiver geweten. Het gaat erom, zoals Paulus tegen zijn tegenstanders kon zeggen, dat je met een goed geweten voor God gewandeld hebt (Hand. 23:1).

Die koppeling tussen God en het geweten is natuurlijk wel van belang. Ontbreekt die, dan kunnen we te maken krijgen met mensen die ongeremd de stem van hun geweten volgen en daardoor tot allerlei afschuwelijke daden komen. De moord op Pim Fortuyn is daar een voorbeeld van.

Dr. C. S. L. Janse