Uitgerekend Frankrijk, waar (ondanks de verheven status van liberté, égalité en fraternité) tegenstellingen tussen linkse en rechtse extremen een reële dreiging vormen, bleek na de verkiezingen een baken van stabiliteit. Macron wist de populistische golf tot bedaren te brengen, mede door boze kiezers niet belachelijk te maken. Kennelijk kan met degelijkheid, gezond verstand en pragmatisme het uitgesproken populisme worden verslagen. De overwinning van Macron is tevens een kleine, belangrijke overwinning voor Europa. Volgens veel analisten heeft vooral haar anti-Europastandpunt Le Pen de das omgedaan.

Zondebok

Hoewel de Amerikaanse president Trump niet direct zijn steun voor Le Pen heeft uitgesproken, heeft hij zich wel herhaaldelijk positief over haar uitgelaten. Knessetlid Oren Hazan, een van de meest controversiële en tegelijkertijd populairste gezichten binnen de Israëlische regeringspartij Likud, twitterde in het Frans zijn steun voor haar „bouw aan de toekomst van Frankrijk.” Hij verklaarde zijn steun door te wijzen op wat hij de gemeenschappelijke doeleinden en belangen van Israël en het Front National noemde: veiligheid en de strijd tegen de radicale islam en terreur.

Alsof Macron en andere politieke leiders voor terreur en de radicale islam zouden strijden. Het maakt duidelijk dat populisten de twijfel voorbij zijn, in de overtuiging dat de problemen in de wereld en in eigen land te wijten zijn aan duidelijk aanwijsbare zondebokken. De traditionele democratische partijen en instituten hebben in hun ogen afgedaan en zijn niet in staat die problemen het hoofd te bieden. Volgens hen bestaan er kant-en-klare, snelle oplossingen voor alles.

Twee andere belangrijke troeven van populisten zijn het inspelen op nationalistische sentimenten en het zorgvuldig cultiveren van angstgevoelens in hun achterban. Ze schermen met de noodzaak tot bescherming van de ‘eigen’ identiteit, afkeer van inter- en supranationale organisaties en verspreiden angst voor alles wat anders dan wel vreemd is.

Geen afdoend antwoord

Met nationalistische populisten aan het roer in steden zoals Washington, Moskou, Ankara, Boedapest, Warschau, en Jeruzalem, en met de naderende brexit in het vooruitzicht, wordt de rol van wat ik voor het gemak maar even ”redelijk Europa” noem nog belangrijker dan die al was. Behalve Frankrijk hebben ook Oostenrijk en Nederland laten zien dat niet alle kiezers gek gemaakt kunnen worden. Daarnaast maakt Angela Merkel in Duitsland goede kans in september te worden herkozen.

Dat betekent niet dat alles koek en ei is en bij het oude moet blijven. De gevestigde partijen in de meeste landen hebben nog geen afdoend antwoord op het populisme gevonden. En nee, het adopteren van populistische ideeën en methodes geldt in mijn ogen niet als een bevredigend antwoord.

Ik ben natuurlijk niet populistisch of arrogant genoeg om te claimen dat ik zo’n antwoord zou hebben. Toch wil ik twee noodzakelijke elementen van een mogelijk antwoord aanstippen. Allereerst moeten de onzekerheden, angsten en frustraties van boze kiezers serieus genomen worden door hun nationale regering én door Brussel. De grote toestroom en integratie van vluchtelingen in het algemeen, en van islamistische immigranten in het bijzonder, is een probleem dat moet worden aangepakt.

Maar simpele oplossingen zijn er niet. En het behoort mede tot de taak van de dames en heren politici om hun kiezers dat duidelijk te maken. Wat bovendien kan bijdragen aan een versterkt vertrouwen in de democratie en haar instituten, is als wij eindelijk eens voor onszelf bepalen wat en wie we zijn, en vooral wie we willen zijn.

Die bewustwording hoort thuis in nationale en intranationale eenheden (Nederlands, Frans, Fries, Catalaans enzovoort), maar ook op Europees niveau. Zonder regionale en internationale samenwerking komen we nergens. Zodra we zeker zijn van onze eigen identiteit (en alles wat daarbij hoort, inclusief de soms verfoeide normen en waarden, en misschien ook wel een historische canon) kunnen anderen die identiteit niet bedreigen.

Een belangrijke taak is daarbij weggelegd voor het taalonderwijs. Taal is immers een belangrijk instrument bij het vormen en versterken van een nationale identiteit. Een eventuele tweede taal kan eventueel dienstbaar zijn bij het ontplooien van een eigen groepsidentiteit.

Macron heeft in een complexe politieke context laten zien dat wie de boze kiezer niet belachelijk maakt, zijn eigen identiteit en zijn geloof in internationale samenwerking niet verloochent, zijn taal koestert en geen simplistische oplossingen belooft, een aanzienlijke meerderheid van de kiezers kan overtuigen en achter zich krijgt.

De auteur is historicus en docent Engels in Haifa. In 1995 emigreerde hij naar Israël.